|
1-BOB. ELEKTROENERGETIKA USKUNALARI VA
QURILMALARINING TEXNIK ISROFI.
1.1.PAYVANDLASH TRANSFORMATORNING YUKSIZ
ISHLASHIDAGI QUVVATI ISROFLARI
Transformator
yuksiz
ishlaganda
tarmoqdan
kelayotgan
quvvat
quyidagicha sarflanadi: a) birlamchi chulg‗am (mis) dagi quvvat isrofi
1
2
0
1
r
mI
P
m
(chulg‗am alyuminiydan yasalgan bo‗lsa ham mis isrofi deb nomlash
qabul qilingan); b) magnit o‗zak po‗latidagi asosiy isroflar R
p.o
(po‗lat isrofi); v)
yuksiz ishlash qo‗shimcha isroflari R
q.O
.
Transformatorlarga tarmoqdan kelayotgan quvvatning hammasi isroflarni
qoplash uchun sarflanadi. Shuning uchun
.
.
.
.
1
0
o
k
о
п
m
P
P
P
P
(1)
Isroflarni hisoblash shuni ko‗rsatadiki, I
O
va r
1
lari nisbatan ko‗proq
bo‗lgan kichik quvvatli transformatorlarda ham (transformatorning quvvati
oshgan sari I
O
va r
1
larning nisbiy qiymatlari kamayib boradi) misdagi isrof R
m1
ning qiymati R
O
bo‗ladi va
п
о
к
о
п
o
Р
Р
P
P
.
.
,
(2)
ya‘ni yuksiz ishlash quvvati R
O
asosan po‗latdagi isrofga sarflanadi, deb
hisoblash mumkin.
Po‘latdagi asosiy isroflar.
Bu isroflar ikki turga bo‗linib, gisterezis va uyurma (fuko) toklarining
isrofi deyiladi.
A. Birlik massali (masalan 1 kg massali) po‗latda gisterezis isrofi
(solishtirma gisterezis isrofi) ni aniqlash uchun nemis olimi Charlz Shteynmes
(1865-1923) taklif etgan empirik bog‗lanishdan foydalanish mumkin:
B
f
C
P
r
r
(3)
Bunda,
r
C
po‗latning turiga bog‗liq bo‗lgan doimiy;
f- qayta magnitlanish davr tezligi (chastotasi);
V- induksiyaning maksimal qiymati;
10
tajriba usuli bilan aniqlanuvchi qiymat – induksiya V ning darajasi.
Legirlangan po‗latlar va qiymati 0,8 dan 1,6 Tl gacha o‗zgaruvchi
induksiya uchun o‗rtacha
2
qabul qilinad
B. Uyurma toklari isrofi magnit o‗zakdan o‗zgaruvchan magnit oqim
o‗tganda, oqimning kuch chiziqlariga perpendikulyar tekislikda, yo‗nalishi o‗ng
qo‗l qoidasi asosida aniqlanuvchi e.yu.k. lar hosil bo‗ladi. Mazkur yo‗nalishda
o‗zaklarda shu e.yu.k. lar hosil qilgan uyurma toklar oqadi (Fransuz olimi Jan
Berner Fuko ixtiro qilgani uchun Fuko toki nomi bilan ham ataladi). Normal
elektr mashinalarida (Fuko mikroyuritgichlari bu qatorga kirmaydi) bu toklar
foydali ishlatilmaydi, aksincha quvvat isrofini vujudga keltirib, o‗zakning
isishiga olib keladi. Uyurma toklarning zararli ta‘sirini kamaytirish uchun,
magnit o‗zak yaxlit ferromagnit po‗latlardan emas, balki bir-biridan (maxsus
loklar yoki oksidlar bilan) izolyatsiyalangan qalinligi 0,5 mm gacha bo‗lgan
maxsus elektrotexnik po‗lat tunukalardan tayyorlanadi.
Uyurma toklar isrofini hisoblaganda quyidagi shartlarni qabul qilamiz:
a) po‗lat tunukaning qalinligi uning eni va uzunligidan juda kichik;
b) induksiyaning vaqtga bog‗liqligi sinusoidaldir va po‗lat tunuka
qalinligi bo‗yicha bir tekis taqsimlangan, boshqacha qilib aytganda, uyurma
toklarning magnit oqimiga ekranlashtirish hususiyatini hisobga olmaymiz;
v) po‗latning magnit singdiruvchanligi va uning solishtirma qarshiligi
o‗zgarmas qoladi. Shu sharoitda tunukada induktivlanayotgan e.yu.k. induksiya
V va uning davr tezligi f ga proporsional, ya‘ni
B
f
ую
bo‗ladi. Agar uyurma
tok
,
/ r
i
ую
ую
va
const
r
ekanini hisobga olsak, po‗lat tunukaning birlik
massasidagi uyurma tok solishtirma isrofi quyidagicha aniqlanadi:
2
2
2
B
f
C
r
i
Р
ую
ую
ую
(4)
bunda, S
uyu
- po‗lat turi va qalinligiga bog‗liq bo‗lgan doimiy.
Transformatorlarni loyihalashda po‗lat o‗zakdagi quvvat isrofini hisoblash
uchun 1 kg o‗zak massasiga mos keluvchi «solishtirma isrof» ning induksiyaga
bog‗liqligini
)
(
1
в
f
Р
п
turli xil po‗lat navlari uchun tajriba usulda aniqlanadi.
11
Bu qiymatni o‗zak massasiga ko‗paytirib, undagi umumiy isrof aniqlanadi.
Agar, aksariyat uchraydigan hol vujudga kelsa, ya‘ni o‗zakning bir necha
bo‗laklarida o‗zgarmas oqimi o‗tib, uning yuzasi (S) har hil bo‗lsa, ya‘ni bu
bo‗laklardagi induksiyaning qiymatlari har xil bo‗lsa (
B
(S), u holda har bir
o‗zak bo‗lagi uchun induksiyasi, uning qiymatidan va 2-rasmdan R
S1
aniqlanadi.
Har bir o‗zak bo‗lagi uchun R
S1
qiymatlarini shu bo‗lak massasiga ko‗paytirib
va bu ko‗paytmalarning yig‗indisini aniqlab, o‗zakning R
PS
asosiy isroflari
aniqlanadi.
Po‗latning asosiy quvvat isrofini aniqlash uchun ba‘zan quyidagi
bog‗lanishdan ham foydalaniladi:
1-Rasm. Po‗lat tunukalardagi magnit oqimi ta‘sirida
uyurma toklar hosil bo‗lishi.
2- Rasm. Elektrotexnik pulatning xar xil turlari uchun
isroflar egri chiziqlari.
n
B
n
no
G
f
B
Р
Р
50
1
,
(5)
bunda,
1
n
P
induksiya V I Tl bo‗lgandagi I kg po‗latdagi isrof
Bt
; ammo
(2.17) bog‗lanishdan foydalanish uchun
va
ko‗rsatkichlar (darajalar)
ma‘lum bo‗lishi shart. Lekin
va
ko‗rsatkichlarning qiymatlari ularning
asoslari (V va f) ga bog‗liq. Ba‘zan, soddalashtirish uchun o‗rtacha uchraydigan
induksiya V 1,2 Tl uchun
2
va f ning 50 Gs ga yaqin qiymatlari uchun
25
,
1
qabul qilinadi.
Yuqorida
ta‘kidlandiki,
transformatorlarning
o‗zaklari
maxsus
transformator po‗latining 0,5-0,35 mm qalinlikdagi tunukalaridan yig‗iladi. Bu
12
po‗latlarning magnitlanish egri chiziqlari va xususiyatlari elektr mashinalari
loyihalash bo‗yicha maxsus adabiyotlarda keltiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
