Payvandlash yoyining ta‘minlash manbalarining tashqi xarakteristikasi 4-rasmda
35
Xarakteristika qancha tik bo‘lsa, yoyning turg‘un yonishi shun» cha
yaxshi bo‘ladi, chunki tik pasayuvchan xarakteristikada payvandlash yoyining
uzunligi o‘zgarishi bilan payvandlash toki kam o‘zgaradi (kamayadi).
Yoyning uzunligi uning kuchlanishiga bog‘liq: payvandlash yoyi qancha
uzun bo‘lsa, kuchlanish shuncha yuqori bo‘ladi. Energiya maybalarining
pasayuvchi xarakteristikalari turlicha bo‘lib, kuchlanish tushishi bir xil (yoy
uzunligining o‘zgarishi bir xil) bo‘lgani holda payvandlash tokining o‘zgarishi
bir xil bo‘lmaydy. Xarakteristika qancha tik bo‘lsa, payvandlash yoyining
uzunligi payvandlash tokiga shuncha kam ta‘sir ko‘rsatadi. Tok pasayuvchan
xarakteristikada kuchlanish b kattalikka o‘zgarganida tbkning o‘zgarishi ag‘ ga,
yotiqroq pasayuvchi xarakteristikada a2 ga teng bo‘ladi. Yoyning barqaror
yonishi uchun payvandlash yoyining xarakteristikasi energiya manbaining
xarakteristikasi bilan kesishishiqerak (5-rasm).
9-rasm. rasm. Ta‘minlash manbalarining va payvandlash yoyining tashqi
xarakteristkalari. a- (tutash chiziq – generatorniki, siniq chiziq yoyning yoqish
paytidagi, shtirix-punktir chiziq, yoyning yonish vaqtidagi xarakteristikasi), b-
payvandlash yoyiga tok beruvchi manbalarning xarakteristikasi
Yoyning yonish paytida (9 rasm, a) kuchlanish egri chiziq bo‘ylab 1 dan 2
nuqtagacha — generator xarakteristikasi bilan kesishguncha, ya‘ni elektrod
aeosiy metall sirtidan olib ketilgandagi vaziyatgacha pasayadi. Yoyning uzunligi
3—5 mm gacha uzayganida kuchlanish 2—3 egri chiziq bo‘ylab ortadi (3
nuqtada yoyning yonishi turg‘un bo‘ladi). Odatda qisqa tutashuv toki ish tokidai
U
в
2
I
а
1
3
а
б
U
в
2
I
а
1
3
36
katta bo‘ladi, lekin 1,5 martadan katta bo‘lmaslkgi Kerak. Qisqa tutashuvdan
so‘ng kuchlanishning yoy kuchlanishigacha vaqti 0,05 svk dan ortmasligy kerak,
bu kattalik manbaning dinamik xossalarini belgilaydi.
9- rasm, b da yoy bilan dastaki payvandlashga eng mos bo‘lgan yoyning
qattyq
xarakteristikasi
(3) da ta‘minlash manbalariying pasayuvchi
xarakteristikalari G‘ va 2 keltirilgan.
Pasayuvchi tashqi xarakteristikalarda salt yurish kuchlanishi (payvandlash
zanjirida nagruzka bo‘lmagandagi kuchlanish) hamma vaqt yoyning shl
kuchlanishidan katta bo‘ladi, bu Yarsa. yoyning birinchi marta va qayta takroriy
yoqishni ancha osonlashtiradi. Nomiial ish kuchlanishi 30 v bo‘lganda salt
yurish kuchlanishi 75 a dan ortiq bo‘lmasligi kerak (kuchlanishning ortishi
yoyning yonishini osonlashtiradi, ayni vaqtda payvandchining tokdan
shikastlanish xavfini ham orttiradi). Uzgarmas tok uchun yoqish kuchlanishi
30—35 v dan kam bo‘lmasligi, o‘zgaruvchan tok uchun esa 50—55 v dan kam
bo‘lmasligi kerak. GOST 701269 ga muvofiq 2000 a payvandlash tokiga
hisoblangan transformatorlar uchun salt yurish kuchlanishi 80 v dan ortmasligi
kerak.
O‘zgaruvchan tok manbai salt ishlash kuchlanishining ortishi cosφ ning
pasayishiga sabab bo‘ladi. Boshqacha aytganda, salt ishlash kuchlanishining
ortishi energiya manbaining foydaLi ish koeffitsientini pasaytiradi. Yoy bilan
dastaki payvandlash (suyuqlanuvchan elektrod bilan) va flyus ostida avtomatik
payvandlashda ta‘minlash manbalarining tashqi xarakteristikasi pasayuvchan
bo‘lishi kerak. Ta‘minlash manbalari xarakteristikasining qattiq bo‘lishi (56
rasm, 3 egri chiziq) himoya gazlarida (argon, karbonat angidrid gazi, geliy) va
ba‘zi kukun to‘ldirilgan simlar, masalan, EPS15G‘2 simi bilan payvandlashda
zarur. G‘az himbyasy vositasida payvandlashda ham tashqi xarakteristikalari
yotiqroq ko‘tariluvchi ta‘minlash Manbalaridan foydalanish lozim (56rasm, 4
egri chiziq).