O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti


II. 3. Hajm – o`lchov, o`rin va paytni bildiruvchi sifatlar



Download 0,87 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/40
Sana10.03.2023
Hajmi0,87 Mb.
#917905
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   40
Bog'liq
hozirgi ozbek adabiy tilida sifatlarning semantik- funktsional xususiyatlari

 II. 3. Hajm – o`lchov, o`rin va paytni bildiruvchi sifatlar
Bu kabi sifatlar predmetning o`lchovi, umuman, ko`lamini bildiradi. Bu 
qatorga keng, tor, uzun, chuqur, chog`(choqqina uy), yirik, jajji, hayhotday, 
ixcham, mayda, mitti, azim, muazzam, mo`jaz, katta, kichik, og`ir, vazmin, 
yengil, so`ngsiz, bepayon, tubsiz (ummon), teng, ulkan, ulug` sayoz, uzoq, yaqin 
va hokazolar mansub. 
Hajm-o`lchov bildiruvchi sifatlar tuzulishiga ko`ra sodda (tub va yasama), 
juft, takror va qo`shma holatda bo`ladi.
Hajm-o`lchov bildiruvchi tub sifatlar tarkibiga keng, tor, uzun, chuqur, 
chog`(choqqina uy), yirik, jajji, hayhotday, ixcham, mayda, mitti, azim, 
muazzam, mo`jaz, katta, kichik, og`ir, vazmin, yengil, so`ngsiz, bepayon, tubsiz 
(ummon), teng, ulkan, ulug` sayoz kabilar misol bo`ladi. 
Hajm-o`lchov bildiruvchi yasama sifatlarga so`ngsiz, bepayon, tubsiz 
(ummon) kabi so`zlar mansubdir.
Hajm-o`lchov bildiruvchi juft sifatlar guruhiga kalta-uzun, katta-kichik, 
og`ir-vazmin, yengil-yelpi, baland-past,kalta-kulta kabilar misol bo`ladi.
Poetik nutqda ham bu kabi so`zlar faol qo`llanganicha guvoh bo`lishimiz 
mumkin. Nasriy asarlarda bu kabi hajm-o`lchov sifatlari odatda o`z asl 
ma’nosida qo`llanadi. 
Hovli tor, devorlari baland, xuddi kattakon hovuzga 
o`xshar, buning ham to`rtdan birini ayvon egallagan edi.
(Abdulla Qahhor) 
Nazmiy asarlarda esa o`z ma’nosi bilan birga ko`chma ma’noda ham qo`llanadi.
Bahaybat, haybatli so`zlari ma’no darajani oshirish uchun qo`llanadi. 
Bular ta`sirchanlikni oshirish maqsadida qo`llanadi 
Ulkan so`zi manbalarda eskirgan so`z sifatida keltiriladi. Gigant kitobiy 
uslubga xos bo`lib, asosan inshootlarga nisbatan qo`llaniladi.
Yirik so`zi meva, tosh va boshqa so`zlar bilan birikadi. Mazkur so`z barcha 
so`z bilan ham sintagmatik munosabaga kirishavermaydi. Masalan, yirik uy, 
yirik daraxt kabi qo`llanishlar usluban noto`g`ri. Shu jumladan, gigant so`zi ham 
shunday. Gigant so`zini har qanday so`z bilan biriktirish mumkin emas. 
Masalan, gigant shoir birikmasi usluban g`aliz hisoblanadi. 


41 
Ko`lam me’yorini bildiruvchi sifat leksemalar orasida predmetning enini 
bildirishga xizmat qiluvchi keng, tor sifat leksemalar ma’lum bir oraliq masofani 
ifodalash uchun qo`llaniladi. Ko`lam me’yorini bildiruvchi sifat leksemalar 
orasida chuqur, sayoz so`zlari predmetning pastlikka tomon bo`yini, 
chuqurligini ifodalashga xizmat qiladi. Bunda sayoz leksemasi chuqurlikning 
kuchsiz darajasini “tagi yuza joylashgan” semasini ifodalasa, chuqur leksemasi 
esa bunday belgining kuchli darajasini, aksini bildiradi. Ko`lam me’yorini 
bildiruvchi sifat leksemalar doirasiga kiruvchi uzoq, yaqin leksemalari uzunlik 
belgisining umumiy nomini ifodalaydi. Mazkur so`zlar ham fe’l oldidan kelib, 
ish-harakatning miqdoriy belgisini ifoda etishga ixtisoslashgan: Yaqin kelma, 
o`ldiraman, - dedi do`sti. (O`.Umarbekov) Uzoq ketib qolsangiz, men nima 
qilaman? (P.Qodirov). 

Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   40




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish