O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti psixologiya va sotsiologiya kafedrasi

«Buyruqlar kontseptsiyasi»
 
Robert Uotson Kunning paradigmal kriteriyasini qabul qilib psixologiyani predparadigmal 
fanlarga qo'shdi, chunki psixologiya bu kriteriyalar ta'siriga chidamadi. Shu bilan birga Uotson 
psixologik o'rganishni tuzilishida va dinamikasida boshqa variantlarini topishga urinib ko'rdi. 
Brunevik sxemasi 
Ba'zi psixologik sistemalarda «kontseptsial fokus» degan fikrda Etan Brunevik «organizm 
va uni muhiti » umumiy sxemasidan chiqib kelib asosiy psixologik kontseptsiyalarni 
klassifikatsiya qilishni taklif qildi. Bu sxemani asosiy komponentlari shundan iborat: 
A- organizmning uzoq o'tmishi; 
V- organizm atrofidagi fizik moddalar; 
S- prokcimal stimullar; 
D- organizm; 
E- to'qimalar harakati; 
J- organizmning muhitini o'zgartirishi; 
Z- faoliyatni uzoq, keyinchalik faoliyati; 
Bu umumiy sxemani Brunevik alohida tarixiy shakllangan yo'nalishlar bilan moslashtiradi. 
Strukturalizm (psixologiyani vazifasini ongning asosiy elementlarini tanib ular orasidagi 
bog'lanish strukturasini aniqlash kontseptsiyasi) va geshtal`tizm (ongni butun o'zgarishini 
tushuntiruvchi kontseptsiya) proksimal stimullar-organizm munosabatlari bilan chegaralanib 
qoladilar. 
Klassik bixeviorizm (psixologiya predmetini stimullarga harakat reaktsiyasi deb 
hisoblovchi)
«proksimal stimullar 
- 
proksimal reaktsiyalar» bog'lanish bilan chegaralanadi (a
-A). 
Freydizm

---

organizmni uzoq o'tmishga bog'liqligi bilan chegaralanadi (S-0). Funktsionalizm muhit 
ob'ektlarini ular bilan operatsiya qilish munosabatini nazarga oladi (v-A). Bu sxemani e'tiborga 
olib Brunevik har bir sanalgan nazariya butun jarayonni bir fragmenti deb hisoblaydi, ammo 
psixologiya tarixini anglash uchun Brunevik sxemasi talabga javob bermaydi: genetik sababi va 
nazariyalar buzilishini tushuntirib bermaydi.«Sistematologiya» daniyalik olim K.Madsen fanni 
o'zini ilmiy analiz qilish kerakligini gapirib psixologik nazariyalarini solishtirib o'rganish 
kerakligini, uni «sistematologiya» qilishni taklif qiladi. Nazariya deb u shved faylasufi 
G.Gernebodan so'ng «ilmiy tekst» yoki fikrlash (yozma, og'zaki), metonazariya deb 
- shu tekstni 
teoritik analizini tushunamiz deydi. Tekstni yaratganda bir necha darajani taklif qiladi: 
a) diskriptiv (tasvirlovchi); 
b) gipotetik (tushuntiruvchi);
v) metastrata, bunda tekstnimuallifi bilim, haqiqat, metod, model to'g'risida o'z fikrini 
bildiradi. 
«Sistematologiya» asosiga Madsen «fikrlash ekanomikasini» qo'ydi. Bu adashtiruvchi 
ishonch, chunki ko'z bilan ko'rilgan haqiqatni bildiradi, haqiqat ilmiy bilimni mazmunini tashkil 
qiladi deb adashtiradi. Materialistik dialektika pozitsiyasidan psixologik o'rganishni ilmiy 
kategorial analiz qilish imkoniyati paydo bo'ladi. Kategoriyalar - fikrni eng umumiy buzilmas, 
o'zaro bog'langan ish tashkilotchilari hisoblanadi. Ular haqiqatni faol tasvirlanishidir. Falsafiy 
kategoriyalar ilmi (forma va mazmun, son, sifat va boshqalar) grammatik kategoriyalarga o'xshab 
uzoq tarixga ega. 
Konkret fanning kategoriyasiga kelganda bir fan sohasida ham yaxshi o'rganilmagan. Ilmiy 
kategoriya usullari hali ishlab chiqilmagan. Kategorial yondashish ilmiy g'oyalarni o'rganish 
dinamikasi kelajakda keng imkoniyatlar ochadi. Fan tarixini muammolarini o'rganishda kategorial 
yondashishni quyidagi antitezalarga to'ldiruvchi sifatida tushuntiradi.