O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti psixologiya va sotsiologiya kafedrasi

«Juftlarni qarama
-
qarshiligi » printsipi
 
Psixologik g'oyalar harakatini umumiy chiziqlarini aniqlashda sxemalarga asoslanilsa 
harakat qarama-
qarshilikka ega deyiladi. Buni amerikalik tarixshunos «qarama
-
qarshilik jufti» deb 
atadi. Bir necha nazariyalar taklif qilindi. G.Merfi psixologik o'rganishlarni XX asrning 10-20-
yillarida to'rt «qarama
-qarshilik 
juft» larga bo'ldi:
1. «struktura 
- 
funktsiya »
2. «qisman butun» 
3. «sifat 
- 
son»
4. «eksprimental 
- 
statistik»
XX asrning 10-yillarida birinchisi hukmronlik qilgan, 20-yillarda ikkinchisi deb 
hisoblangan. Amerika psixologiya jurnalini 50 yil davomida bosilib chiqqanini analiz qilib 
D.Bruner va G.Olbert nazariyalarini umumlashtirib: 
1.«ratsional 
- 
empirik»
2.«teologik
- 
mexanik»
3. «sifat 
- 
son» deb ajratdilar. Ular har juftni ikkinchi qismini vazni bosib chiqishini xulosa 
qildilar. Keyinchalik G.Olbert nazariyalarni ikki guruhga ajratdi: 
a) determinizm printsipiga amal qiluvchilar; 
b) shaxsni kelajagiga orientatsiya qilishga aktsentratsiya qilganlar.
Psixologik sistemalar supernazariya sifatida 
Psixologiyani rivojlantirishda olimlar bir xususiyatni aniqladilar, shuning uchun uning 
faktini va xarakteristikasini tasvirlash bilan birga sistemalar to'g'risidagi tushunchani kiritish kerak 
deb hisoblashdi. Psixologik sistemalar «supernazariya» (supernazariya) deb nomlanadi. Ularni 
paydo bo'lishini bir qator mualliflar psixologiyani teoritik yetilmaganligi bilan bog'laydilar. 
1933yilda amerikalik psixolog Edna Xaydbreder «Fan spekulyatsiyadan o'zini tiyadi, fakt bilan 
tasdiqlanmagani kerak emas. Ammo psixologiya faniga yagona mustahkam sistemani yaratish 
uchun u
muman faktlar yetarli emas» 
- deb yozadi. 
40 yildan keyin bu fikrni yana eslab amerikalik psixologlar Melvin Marks va Vil`yam Xilks 
u xali kuchdaligini tasdiqlashadi. Bu mualliflar fikricha, sistema funktsiyaci «direktivdir». Bu 
sistema psixologga qaysi ob'ektlar bilan va qaysi metod bilan ishlash kerakligini ko'rsatadi. O'z-
o'zicha sistemalarni xarakteristikasini «supernazariya» sifatida tasvirlab beradi xolos, uni kelib 
chiqishini, rolini ochmaydi. Qarama-qarshilik holatida sistemalarning har biri o'z fanini tasdiqlar, 
o'z ishlash usuliga ega edi. Shunday qilib o'rganilayotgan qismlarning birligi yo'q bo'lar edi. 
Psixologiyani birlik sonida gapirish mumkin emas. Marienson tomonidan bosilgan kitoblar «1930 
yil psixologiyalari», «1925 yil psixologiyalari» de
b ataladi. O'sha davrda psixologlar ko'p edi va 
ularni soni ham ko'payayotgan edi.