O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi buxoro davlat universiteti

3. 120-bet. 528-misol.
Agar a = 6 412 va b = 4 bo‘lsa, a•b va a : b ifodalarning qiymatini toping.
1) a*b = 6412*4 = 25648;
2) a : b = 6412 : 4 = 1603.
4. 136-bet. 611- misol.
Bo‘sh kataklarni to‘ldiring:
1) 4 km 060 m = 4060 m; 2) 1 soat 40 min = 100 min;
3) 8 t 9 sr = 809 sr; 4) 374 sm = 3m 74 sm.
5. 142-bet. 632-misol.
Quyidagi jumlalarni tenglama shaklida yozing va bu tenglamalarni yeching:
a) 4 907 soni x dan 1 425 ga ko‘p.
b) x soni 1 562 dan 837 ga ko‘p.
d) c soni 3 004 dan 68 ga kam.
e) 5 007 soni k dan 2 001 ga kam .
Yechish:

1. 
   x+1425=4907 b) x – 837 = 1562
   

x=4907 – 1425 x = 1562 + 837
x= 3482 x = 2399
d) c + 68 = 3004 e) k – 2001 = 5007
c = 3004 + 68 k = 5007 + 2001
c = 3072 k = 7008
6. 162-bet. 726- misol.
Jadvalni to‘ldiring:

a	408	1080	1632	2592
a * 32	13056	34560	52224	82944
a : 24	17	45	68	108

7. 182-bet. 6-misol
Tenglamalarni yeching:
1) 24 · x = 7 320 2) x + 548 = 725
x = 7320:24 x = 725 – 548
x = 305 x = 177
8. 159-bet. 711-misol.
Tenglamalarni yeching:
1) x : 12 = 2 040 2) 174 : x = 29 3) 36•x = 3 600
x = 2040 : 12 x = 174 : 29 x = 3600 : 36 x = 170 x = 6 x = 100
9. Rasm bo’yicha tenglama tuzib yeching:

1. 
   Yashikda -x kg
   
2. 
   Yashikda – 28 kg
   
3. 
   Yashikda – 24 kg
   

Hammasi -82kg
Yechish:
x+28+24=82
Tenglamadagi no’malumni topish uchun yig’indidan ikkinchi va uchinchi qo’shiluvchilarni ketma-ket ayirish yetarli.
x +24 = 82 – 28
x + 24 = 54
x = 54 – 24
x = 30.
Tekshirish: 30+28+24=58+24=82
Javob: 30
10. Fermer umumiy massasi 1 828 kg bo‘lgan ikkita bir xil sigir va to‘rtta bir xil novvos sotdi. Bitta sigirning massasi 286 kg. Bitta novvosning massasi qancha?
Berilgan:
Umumiy massa – 1828 kg;
Sotildi – 2ta sigir, 4ta novvos;
Bitta sigir – 286 kg.
Bitta novvos – x kg.
Yechish:
Bu masalani yechish uchun quyidagi tenglamani yechish zarur:
x*4 + 2*286 = 1828
x*4 +572 = 1828
x*4 = 1828 – 572
x*4 = 1256
x = 1256 : 4
x = 314 Javob: Bitta novvos 314 kilogramm.

2.4. 4-sinf matematika darsligidagi geometrik materiallar ustida ijodiy ishlash va ularni tahlil qilish
Geometrik material dasturda mustaqil bo‘lim sifatida o‘qitish jarayonida ajratib ko‘rsatilmaydi. Geometrik mazmunli masalalarni imkon bo‘lgan vaqtda, kursning boshqa masalalari bilan imkon bo‘lgan vaqtda, kursning boshqa masalalari bilan yaqin aloqada doim qarab chiqiladi.
Geometrik material bilan tanishishda o‘lchashlarga ancha katta o‘rin beriladi,bolalar kesmaning uzunligini (1 sinf), berilgan ko‘pburchakning perimetrini (2 sinf), to‘g‘ri to‘rtburchakning yuzini (4 sinf) topishni bilishlari kerak.
Geometrik mazmunli masalalar asosan qog‘oz varag‘ini bukish, figuralarni chizish va hakozolar bilan bog‘liq amaliy ishlar asosida qarab chiqiladi. Dasturda bolalar qachon chizg‘ichdan foydalanishni o‘rganishlari vaqti ko‘rsatilgan, ular qanday sodda mashqlar va o‘lchashlar bajarishlari kerakligi ko‘rsatilgan. Bular berilgan uzunlikda kesma chizish va o‘lchov chizig‘i yordamida kesmalarni o‘lchash, keyin qog‘ozga to‘g‘ri to‘rtburchak yasash, chiziqsiz qog‘ozda chizmachilik uchburchagi yordamida to‘g‘ri burchak va to‘g‘ri to‘rtburchaklarni yasashni o‘rganishdir.
Endi 4-sinf matematika darsligidagi geometrik mazmundagi masalalardan ko‘rib chiqamiz.
1.To‘g‘ri to‘rtburchak shaklidagi maydoncha atrofini simto‘r bilan o‘rab olish kerak. Agar maydonchaning bo‘yi 8 m, eni 7 m bo‘lsa, necha metr simto‘r kerak bo‘ladi?
Berilgan:
Maydonnng bo’yi – 8 m;
Maydonning eni – 7 m;
Maydonni o’rash uchun - ? m simto’r.
Yechish:

1. 
   7+8=15
   
2. 
   15*2=30 Javob: 30 metr simto’r.
   

2. 6 sm uzunlikdagi bir kesma va undan 2 sm qisqa boshqa bir kesma chizing.
Dastlab 6 sm li chizma chizamiz:

Endi undan 2 sm qisqa kesmani topamiz.

6– 2 = 4 sm
4sm li chizma chizamiz:



3. Rasmda tasvirlangan shakllarning nomini ayting:

Har qaysi shaklda nechta uchburchak bor?
Javob:
1-shaklda 6 ta uchburchak bor. Bular: ABC, ABD, DBE, EBC,DBE, ABE uchburchaklar.
2-shaklda 3 ta uchburchak bor. Bular: BEC, CED, EDA uchburchaklar.
4. Sizning fikringizcha, rasmdagi qaysi chiziqlar parallel?
Rasmdagi ikkinchi va uchinchi berilgan juftlikdagi chiziqlar parallel to’g’ri chiziqlardir.
5. To‘g‘ri to‘rtburchakning eni 10 sm, bo‘yi esa enidan 7 marta katta. To‘g‘ri to‘rtburchakning yuzi qanchaga teng?
Berilgan:
To‘g‘ri to‘rtburchakning eni - 10 sm;
To‘g‘ri to‘rtburchakning bo’yi - ?, 7 marta katta bo’yidan.
Yuzi -- ?
Yechish:
To’g’ri to’rtburchakning bo’yini topamiz:

1. 
   10*7 = 70
   

Endi enini bo’yiga ko’paytirib yuzini topamiz:

2. 
   10*70 = 700 Javob: yuzi 700 sm kv.