O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

Shaxs-son affikslari sinonimiyasi
. Shaxs-son affikslari o‘zaro sino-nimik munosabatda bo‘lish 
xususiyatiga ega bo‘lgan fe’l shakllaridan-dir. Xususan, ular o‘rtasidagi ma’nodoshlik quyidagilarda 
ko‘zga tashlanadi: 
1. Fe’lning 1-shaxs ko‘plik shakli uning birligi o‘rnida qo‘llanilib, kamtarlik, manmanlik, o‘zini 
katta olish kabi ma’nolarni ifodalaydi: 
Shu masalalarning mazkur ishda qanday hal etilganligi 
haqida fikrlar bayon etilishini juda istaymiz (A.Hojiyev). Mehmonni ishga solar ekanmiz-da,-dedi 
Yo‘lchini birga olarkan Yormat.
2. Fe’lning1-shaxs birligi o‘rnida 2- yoki 3-shaxs birligi va ko‘plik shakli qo‘llanadi. Bunday 
holda shaxsning nutqi o‘ziga qaratilgan bo‘ladi: 
Mo‘lla Tursun, mana oliy ma’lumot haqidagi 
diplomni ham olding // Mo‘lla Tursun, mana oliy ma’lumot haqidagi diplomni ham oldilar. 
3. Fe’lning 2-shaxs ko‘pligi 1-shaxs ko‘plik o‘rnida ishlatiladi. Bunda shaxs ma’nosi mayl 
ma’nosi bilan birga ko‘chadi:
- Qani, yigitlar, ishni boshladik,- dedi boshliq ishchilarga. 
4. Gap tarkibida 
kishi, odam
so‘zlari ega vazifasida qo‘llanganda 1-shaxs birlik o‘rnida 2-shaxs 
ishlatiladi: 
Bu gaplarni eshitib, hayron bo‘lasan kishi. 
6-§. Fe’l zamonlari
ish harakati nutq so‘zlanib turgan paytdan avval, nutq so‘zlanib turgan 
paytda yoki nutq so‘zlanib turgan paytdan keyin bajarilgan, bajarilmaganligiga munosabatni 
ifodalovchi fe’l shaklidir. Shunga ko‘ra, fe’l zamonlari, dastlab, uch guruhga bo‘linadi: 1) o‘tgan 
zamon, 2) hozirgi zamon, 3) kelasi zamon. 

---

112 
O‘tgan zamon
- nutq so‘zlanib turgan paytdan avval bo‘lib o‘tgan yoki bo‘lmagan harakatni 
anglatadi. O‘tgan zamonning quyidagicha besh turi mavjud: 1) yaqin o‘tgan zamon, 2) o‘tgan 
zamon hikoya fe’li, 3) uzoq o‘tgan zamon, 4) o‘tgan zamon davom fe’li, 5) o‘tgan zamon maqsad 
fe’li.
1. Yaqin o‘tgan zamon nutq so‘zlanib turgan paytdan oldin, so‘zlovchining ko‘z o‘ngida yoki 
bevosita ishtirokida sodir bo‘lgan harakatni ifodalaydi. U 
-di
affiksini fe’llarga qo‘shish va tuslash 
orqali hosil bo‘ladi: 
o‘qi+di+m, o‘qi+di+ng, o‘qi+di.
2. Uzoq o‘tgan zamon ancha avval, qachondir bo‘lib o‘tgan yoki bo‘lmagan harakatni
ifodalaydi: Bu shakl