O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

 
ZARURIY ADABIYOTLAR
1.
Ш. Шоабдураќмонов, М.Асљарова, А.Ќожиев, И.Расулов, Х.Дониёров Ќозирги њзбек 
адабий тили. 1-љисм.Т., «Њљитувчи» 1980. 
2.
Њзбек тили грамматикаси. 1-том. Т., «Фан» 1975. 
3.
У.Турсунов, Ж.Мухторов, Ш.Раќматуллаев Ќозирги њзбек адабий тили. Т., «Њљитувчи» 
1992. 
4.
М.Мирзаев, С.Усмонов, И.Расулов Њзбек тили. Т., «Њљитувчи» 1978. 
MA’RUZA 
14.1. Fe’lningvazifadoshshakllari
. 
Fe’lning biror gap bo‘lagi vazifasini bajarishga xoslangan shakl-lari vazifadosh 
shakllar deyiladi. Fe’lning vazifadosh shakllari to‘rt xil bo‘lib, ular quyidagilardan iborat: 1) 
harakat nomi, 2) sifatdosh, 3) ravishdosh.
 7-§. Harakat nomi.
Harakat nomi ish - harakatning atamasi bo‘lib, gapda otga xos 
vazifalar bajarishga xoslangan fe’l shaklidir. Harakat nomi 
-(i)sh, -(u)v, -moq
. affikslari 
yordamida yasaladi: 
kechmoq, kechish, kechuv. 
Harakat nomi fe’lga xos tuslanish, zamon, 
mayl kabi ma’nolarni bildirmaydi, balki harakat-holatning atamasi bo‘ladi. Shu sababli 
otlarga xos kelishik, egalik kabi grammatik shakllarni qabul qila oladi va gapda otlarga xos 
vazifalarni bajaradi. 
Ma’no jihatdan bir-biriga yaqin bo‘lgan uch xil harakat nomi qo‘shimchalaridan –moq 
bilan yasalgan shakl fe’lga 
–sh (-ish)
bilan yasalgan shakl esa otga yaqin turadi. Shuning 
uchun -moq orqali fe’lning noaniq (infinitiv) shakli hosil qilinadi. Harakat nomi 
shakllarining har biri o‘ziga xos xususiyatlari bilan bir-biridan farqlanadi.
-(i)sh affiksi
bilan yasaluvchi harakat nomi quyidagi xususiyatlarga ega: 1) 
harakatning nomini bildiradi, uning atamasi hisoblanadi: 
yurish; yozish, o‘ylash; 
2) 
-
(i)sh
affiksi bilan yasaluvchi harakat nomi shakli ko‘plik, egalik va Kelishik affikslari 
bilan qo‘llanganda, bu affikslarning ma’nosida deyarli o‘zgarish bo‘lmaydi. Biroq, o‘rin-
payt kelishigi shaklida qo‘llanganda, hozirgi zamon sifatdoshining o‘rin-payt 
kelishigidagi shakli bilan ma’nodoshlikka ega bo‘lishi mumkin: 
tuzishda-tuzayotganda-
tuzayotgan vaqtda; 
3) harakat nomining 
-(i)sh
affiksli shakli ko‘makchilar bilan ham 
qo‘llanib maqsad, vaqt, birgalik kabi ma’nolarni ifodalaydi: 
o‘qish uchun, o‘qishdan 
avval, o‘qish bilan.