O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti

Savol va topshiriqlar: 
1. Ekologik muammo nima? 
2. Global ekologik muammolarni sanang. 
GRAMMATIKA: MAQOLA VA UNING TURLARI 

---

115 
Reja: 
1.
Maqola — ilmiy va publitsistik matn sifatida. 
2.
Maqolaning tuzilishi. 
3.
Maqola yozish uchun tavsiyalar. 
Tayanch tushunchalar: Maqola, maqola etimologiyasi, maqola tarixi, maqolaning 
zamonaviy holati, maqolaning umumiy manzarasi, xulosa. 
1. Kirish. Bu qism bir yoki bir necha xatboshi egallashi mumkin. Maqolaning 
kirish qismida maqola obyektiga ta`rif beriladi, uning ahamiyati ko`rsatiladi. Agar 
maqola shaxsiyat haqida bo`lsa, kirish qismida o`sha kishining to`liq ismi, tug`ilgan 
sanasi va joyi, nimasi bilan mashhurligi ko`rsatiladi. 
2. Etimologiyasi. Bu qismda maqola obyektining nomi qanday kelib chiqqanligi 
ko`rsatiladi (majburiy emas). 
3. Tarixi. Bu qismda maqola obyektining tarixi (shaxsiyat bo`lsa, tarjimayi holi, 
hayvon yoki o`simlik bo`lsa, evolutsiyasi) yoziladi. 
4. Zamonaviy holati. Bu qismda maqola obyektining bugungi kundagi holati 
(shaxsiyat bo`lsa, hozirgi kasbi va faoliyati)yoziladi. 
5. Umumiy manzarasi. Bu qismda kirish qismida yozilgan ta`rif kengaytirib 
ko`rsatilishi, maqola obyektining ahamiyati, kelajakdagi holati, tanqidi va boshqa 
axborotlar yozilishi mumkin. 
6. Boshqa ma`lumotlar. Bu qismda maqola obyektiga oid boshqa qiziqarli faktlar 
keltirilishi mumkin (majburiy emas). 
7. Manbalar. Bu qismda foydalanilgan adabiyotlar va manbalar ko`rsatiladi 
(majburiy). 
Maqola — publitsistik janr. Maqolada ijtimoiy hayot hodisalari chuqur tahlil 
qilinib, nazariy va ommaviy jihatdan umumlashtiriladi, davlat siyosati, iqtisodiyot, 
texnika, fan va madaniyatda erishilgan yutuqlar, ilg`or ish tajribalari ommalashtiriladi, 
xalq xo`jaligidagi nuqsonlar tanqid qilinadi. Matbuotda bosh maqola, nazariy va 
targ`ibot maqola, muammoli maqola keng qo`llanadi. Bosh maqola (yoki tahririyat 
tomonidan yoziladigan maqola) tahririyatning eng mas`uliyatli maqolasi bo`lib, unda 
ichki va xalqaro hayotga doir muhim masalalarni o`quvchilar ommasiga yetkazish 
vazifasi qo`yiladi. Bunday maqola muayyan masala yuzasidan yo`l-yo`riq ko`rsatishi, 
mavjud kamchiliklarni ochib tashlashi, har bir ishning asosiy haqiqiy yo`lini belgilab 
berishi lozim. Prezident farmonlari, Oliy Majlis qonunlari, Vazirlar Mahkamasi 
tomonidan qabul qilinadigan davlat va hukumat hujjatlari, qarorlari, qonunlari davrning 
dolzarb masalalari bosh maqolada ochib beriladi. Nazariy maqola va targ`ibot 

---

116 
maqolaning asosiy vazifasi mustaqillik, milliy g`oya, istiqlol mafkurasining asoslari va 
prinsiplarini; ilmiy maqolaning vazifasi fan, madaniyat, texnika yutuqlarini tushuntirish, 
ommalashtirish, o`quvchining g`oyaviy, ilmiy saviyasini oshirishdan iborat. Muammoli 
maqola munozara va bahslashuv mazmunida bo`lib, unda biror masala yuzasidan 
muallif o`z qarashlarini o`rtaga tashlaydi. O`zbekistonda maqola janri tarixi, asosan, 
“Turkiston viloyatining gazeti” bilan bog`liq. Unda ijtimoiy-siyosiy hayotning turli 
sohalari o`z ifodasini topgan (Furqat, Ibrat, Hakimxon va boshqalar). Keyinchalik 
taraqqiyparvar o`zbek milliy matbuotida Hamza, Abdulla Avloniy, Abdulla Qodiriy va 
boshqa o`z maqolalari bilan ishtirok etishgan. Hozirgi ommaviy vositalarida 
maqolaning hamma turlarida materiallar berib boriladi. Maqola istilohi keng ma`noda 
gazeta, jururnal, radio, televideniye, shuningdek, to`plamlardagi ilmiy asarlarga 
nisbatan ham qo`llanadi.