O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti

Savol va topshiriqlar: 
1.Mehnat qanday faoliyat turi hisoblanadi. 
2.Mehnat qilish jarayonida inson nimani o`ziga bo`ysundiradi? 
3.Istedod insonda qachon shakllanadi? 
4.Istedodni shakllantiruvchi omillarga nimalar kiradi? 
 
GRAMMATIKA: MATNGA SO`Z VA TERMIN TANLASH 
 
Reja: 
1.Matnda so`zlovchining so`z tanlash qobiliyati. 
2.Matn mazmuniga ko`ra termin tanlash. 
3.So`z va terminning qo`llanishiga ko`ra matn turlari. 

---

169 
Tayanch tushunchalar:
matn, so`z shakl, so`z tanlash, termin, termin tanlash, 
so`zlovchi, tinglovchi, matn mazmuni, voqelik, xotiraga keltirish, grammatik mano, 
so`z qidirish 
Matn mazmunini o`z so`zlari bilan so`zlab berishni o`quvchilarda ma'lum
darajada gap tuzish malakalari shakllangan paytdan boshlash lozim. Lekin
buning uchun muayyan poydevor yaratilgan bo`lishi zarur. O`qituvchi kam
samarali ish usullaridan foydalansa, bu jarayon bir yil emas, bir necha cho`zilishi
mumkin. Nutq o`stirish usullari to`g`ridan — to`g`ri matn mazmunini qayta
so`zlash mashqlaridan emas, balki gap tuzish, o`z fikrlarini bayon qilish, xususan
berilgan mavjud hikoya qilish ko`nikmalarini vujudga keltirishdan boshlangani 
ma'qul. Bunda bola so`zni tez xotiraga keltirish, uni grammatik jihatdan
shakllantirish buning uchun grammatik manoni ifodalovchi vositani ham yodga
olish, hosil bo`lgan so`z shakli bilan birlikdagi boshqa so`z qidirish, tanlash va
uni grammatik jihatdan shakllantirish kabi dastlabki ko`nikmalarga ega bo`la
oladi. Bunday jarayon avval juda sust kechadi, gapirish mashqlarining qayta-
qayta takrorlanishi orqaligina asta-sekin jadallashadi. 
Kuzatishlar og`zaki nutq ko`nikma, malakalarini shakllantirish mashqlaridan
oldin leksik va grammatik materialni takrorlash fikr bayon qilishda ulardan
foydalanish o`quvchilarning jumlalarni to`g`ri tuzishga yordam berishini ko`rsatadi. 
Buni hatto, nutq o`stirishning zaruriy sharti deb hisoblash mumkin. Ma'lum
davrga kelib leksik va grammatik materiallar mavzu uchun yetarli darajada
to`planadi yoki shunga yaqinlashadi. Bunday paytda nutqiy mashqlar oldidagi
vazifa va topshiriqlar murakkablashadi. Bu bosqichda o`z fikrlarini tezroq
ifodalashni, hozirjavoblik va ijodiy yondashuv talab qiladigan mashqlar havola
qilinadi.