O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 
 
1.1-rasm. 1.2-rasm 
Yorug’likning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishi. Yorug’likning daxlsizligi 
Eramizning XVI-asridan boshlab yorug’lik tabiatini o’rganishga 
bag’ishlangan nazariyalar vujudga keladi. Bu nazariyalardan birinchisi, 
yorug’likning korpuskulyar nazariyasi bo’lib, uning asoschisi I.Nyuton 
hisoblanadi. Korpuskulyar nazariyaga ko’ra, yorug’lik mayda zarrachalar – 
korpuskulalardan iborat bo’lib, ularning muhitda tarqalishi natijasida 
yorug’lik nurlari kuzatiladi. Ushbu nazariya asosida yorug’likning qaytish va 
sinish qonunlarini to’liq tushuntirish mumkin. 
XVII–asrga kelib yorug’lik interferensiyasi va difraksiyasi hodisalari 
kuzatiladi. Bu hodisani tushuntirish uchun Gyugens va Frenel yorug’likning 
to’lqin nazariyasini ilgari surdilar. Ushbu nazariyaga ko’ra, yorug’lik 
to’lqinlardan iborat bo’lib, ularning muhitda tarqalishi natijasida 
interferensiya va difraksiya hodisalari yuzaga keladi.
XVIII – asrga kelib yorug’likning ikkilanib sinish hodisasi kuzatiladi. 
Bu hodisaga asoslangan holda Maksvell yorug’likning elektromagnit 
nazariyasini yaratdi. Mazkur nazariyaga ko’ra, yorug’lik oddiy to’lqin 
bo’lmasdan, balki, o’zaro perpendikulyar tekisliklarda 

E
va 

H
vektorlar 
kuchlanganliklar tebranishlarining muhitda tarqalishi natijasida vujudga 
kelishi tushuntiriladi.
XIX-asrga kelib fotoeffekt hodisasi, yorug’lik bosimi, Kompton effekti 
kabi hodisalar kuzatiladi. Bu hodisalarni tusuhuntirish uchun M.Plank 
tomonidan yorug’likning kvant nazariyasi beriladi. Bu nazariyaga ko’ra, 
yorug’lik elementar zarrachalar – kvantlar (fotonlar) dan iborat bo’lib, har bir 
kvantning energiyasi, impulsi va massasi mavjud bo’ladi.
Shunday qilib, yorug’likning zarrachalik va to’lqin dualizmi nazariyasi 
vujudga keladi.

---

8 
1818-yilga kelib, fransuz fizigi O.Frenel yorug’likni to’lqinlar oqimi 
sifatida tasavvur qilib, uning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishini tushuntirib 
berdi. Shundan so’ng yorug’likning to’lqin nazariyasi o’z hukmronligiga 
erishdi.