O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

6.3.
 
Rentgen nurlarining difraksiyasi
Difraksion manzara kuzatilishi uchun panjara doimiysi va to'lqin 
uzunliklarining tartibi bir xil bo'lishi kerak. Kristallarning panjara doimiysi 
~10
-10
m va shu sababli, ko'rinadigan yorug’lik (4,2 – 7,3 · 10
-7
м) uchun 
ularda difraksiya kuzatilmaydi.

---

55 


2

1 
2 
d 
dSin

1.17-rasm. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
LAUE MAKS FELIKS 
TEODOR FON
(1879-1960). 
Nemis 
olimi. 
1919-yildan 
boshlab Berlin universitetining 
professori. Ilmiy yo’nalishi 
kristallar 
fizikasi, 
o’ta 
o’tkazuvchanlik, 
nisbiyat 
nazariyasi, kvant nazariyasi, 
atom fizikasi va qattiq jism 
fizikasiga bag’ishlangan. 1912-
yilda rentgen nurlari difrak-
siyasi nazariyasini ilgari surgan. 
Rentgen nurlarining elektro-
magnit maydon xossalariga ega 
ekanligini aniqlagan. Rentgen 
nurllar 
difraksiyasini 
kasf 
qilganligi 
uchun 
1915-yilda 
Nobel 
mukofotiga 
sazovor 
bo’lgan.
Nemis fizigi M.Laue kristallarda difraksiyani 
rentgen nurlari (10
-12 
- 10
-8
m) da kuzatish mumkinligini 
birinchi bo'lib ko'rsatdi. 
Rentgen nurlari kristall panjaraga parallel 
ravishda tushganda, ularning kristall panjaradan 
sochilishi vujudga keladi. Bu sochilgan nurlarning 
o’zaro ustma-ust tushishi natijasida, difraksion 
manzara kuzatiladi. Bunday difraksion manzarani M. 
Laue rentgen plyonkasida yozib olgan va unga 
laugramma deyiladi. Laugramagadagi halqalar soni va 
radiusiga qarab kristall panjaradagi ionlar (atomlar) 
orasidagi masofani aniqlash mumkin.
Agar nurning sochilish burchagini “

” bilan 
belgilasak, Vulf-Bregg formulasiga asosan, atomlar 
orasidagi masofa quyidagi formula bilan topiladi (6.2-
rasm). 
,
sin
d
2


k

2
,
1
,
0

k
(6.7)