O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 
 
 
 
 
 
Mavzuga doir asosiy tushunchalar va qonuniyatlar hamda masalalar. 
 
1. Doppler prinsipiga ko’ra qayd qiluvchi asbob qabul qilinadigan 
yorug’lik chasotasi υ’ yorug’lik manbai yuboradigan υ chastota bilan 
quyidagi munosabatda bog’langan:
c
c








1
1
bunda υ-qayd qiluvchi asbobning manbaga nisbatan nisbiy tezligi,
c-yorug’lik tarqalishi tezligi. υ ning musbat qiymati yorug’lik manbaining 
uzoqlashishiga tog’ri keladi.
2. υ << c da oldingi formulani taxminan quyadagi ko’rinishda yozish 
mumkin: 
c






1
1
3. Ekrandagi ikki kogerent yorug’lik manbalariga parallel joylashgan 
interferensiya yo`llari o`rtasidagi masofa

d
L
у


bu yerda λ-yorug’likning toliq uzunligi, L-bir-biridan d masofada turgan 
yorug’lik manbalaridan ekrangacha bo’lgan masofa; bunda L >> d deb 
hisoblanadi.
 
1.
Quyosh spektri fotosuratga olinganida uning chap va o’ng chetlarida 
olingan spektrlardagi (λ=5890Ǻ) sariq spektral chiziq 0,08 Ǻ ga siljiganligi 
topilgan. Quyosh diskining chiziqli aylanish tezligi topilsin. 
2.
Agar α-zarrachalar dastasi bo’ylab kuzatilganida geliy chizig’ining 
(λ=4922 Ǻ) maksimal doppler siljishi 8Ǻ ga teng bo’lsa, geliyli razryad 

---

38 
trubkasining elektrodlari orasiga qanday potensiallar ayirmasi qo`yilgan 
bo’ladi? 
3.
Andromeda «ε» yulduzning spektri fotosuratiga olinganda titan 
chizig’i (λ=4,954∙10
-5
sm
) spektrning binafsha uchi tomon 1,7Ǻ ga 
siljiganligi topilgan. Yulduz Yerga nisbatan qanday harakat qiladi? 
4.
Agar yashil yorug’lik filtrini (λ=5∙10
-5
sm
) qizil yorug’lik filtriga 
(λ=6,5∙10
-5
sm
) almashtirilsa, Yung tajribasida ekrandagi qo’shni 
interferensiya yo’llari o’rtasidagi masofa necha marta oshadi? 
5.
Yung tajribasida to’lqin uzunligi λ=6∙10
-5
sm
bo’lgan monoxromatik 
yorug’lik bilan yoritilgan teshiklar o’rtasidagi masofa 1 mm va teshikdan 
ekrangacha bo’lgan masofa 3 m. Uchta birinchi yorug’ yo’llarning vaziyati 
topilsin. 
6.
Freneli ko’zgulari bilan qilingan tajribada yorug’lik manbaining 
mavhum tasvirlari o’rtasidagi masofa 0,5 
mm
ga, ekrangacha bo’lgan masofa 
5 
m
ga teng bo’lgan. Yashil yorug’likda bir-birlaridan 5 
mm
masofada 
interferensiya yo’llari hosil bo’lgan. Yashil yorug’likning to’lqin uzunligi 
topilsin.