O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
14.1-rasm. Radiatsion pirometrning tuzilishi 
 
2
. 
Ravshanlik pirometri.
Bu pirometrning tuzilishi 14.2-rasmda 
tasvirlangan. Harorati aniqlanishi lozim bo’lgan jismdan kelayotgan 
nurlanish cho’g’lanuvchi lampa (L) tolasining tekisligiga ob’yektiv “1” 
yordamida moslanadi. Okulyar “5” yordamida lampa tolasi va nur 

---

94 
chiqarayotgan jism sirtining tasviri kuzatiladi. Okulyar oldiga joylashtirilgan 
filtr “6” spektrning bir qismini o’tkazadi. Odatda, spektrning 

= 0,66 mkm 
ga yaqin bo’lgan qismidagi sohachani ajratadigan filtrdan foydalaniladi. 
Lampa tolasining ravshanligi “4” reostat yordamida o’zgartirilishi mumkn. 
Agar lampa tolasining ravshanligi jism sirti tasvirinnng ravshanligidan ortiq 
bo’lsa, tola tasvir fonida ajralib turadi. Aksincha, tolaning ravshanligi kam 
bo’lsa, lampaning tolasi qorong’iroq bo’lib ko’rinadi. Agar tola ravshanligi 
tasvir ravshanligiga tenglashib qolsa, nur chiqarayotgan jism sirt tasvirining 
fonida tola ko’rinmay qoladi. Sxemadagi milliampermetrni absolyut qora 
jismning haroratiga moslab darajalab olingan bo’lsa, ixtiyoriy nurlangich 
jism bilan o’tkazilayotgan tajribada lampa tolasi yo’qolib ketgan paytdagi 
milliampermetrning ko’rsatishiga qarab nur chiqarayotgan jism haroratini 
aniqlash mumkin. Agar nur chiqarayotgan jism absolyut qora jism bo’lsa, 
aniqlangan harorat jismning haqiqiy harorati T
1
ni ifodalaydi.
Absolyut qora bo’lmagan jismlar uchun bu usulda aniqlangan haroratni 
ravshanlik harorati T
rav
deyiladi. Haqiqiy harorat va ravshanlik harorati 
o’zaro birinchi tenglamada keltirilganidek munosabat bilan bog’langan. 
Biror haroratgacha qizdirilgan qora jism berilgan va uning boshqa 
fonida pirometr lampasi tolasi joylashtirilgan bo'lsin. Tola va cho'g'langan 
jism nurlanish spektridan muayyan bir to'lqin uzunligidagi (masalan sariq 
nur λ=6600 A
0
) spektrlarni ajratadigan yorug'lik filtri orqali qaraymiz. 
Ravshanlik harorati hamma vaqt jismning haqiqiy termodinamik 
haroratidan past bo'ladi. Ravshanlik harorati bilan termodinamik harorat 
orasidagi farq ancha katta bo'lishi mumkin. Masalan 1000
0
C harorat 
yaqinida volframning ravshanlik harorati termodinamik haroratdan 44
0
C 
past bo'ladi, 3000
0
C da esa 327
0
C past bo'ladi. 
Bu ikkala haroratlar orasidagi bog'lanish: 
)
1
1
(
ln
1
,
ravsh
term
T
T
T
c
E




(I) 
munosabat orqali aniqlanadi. 
To'lqin uzunligi va haroratga bog'liq kattalik maxsus tajribadan 
topiladi. Bizga kerak bo'ladigan volfram uchun maxsus E
λ,T
ning
λ=6600
0
A to'lqin uzunligidagi qiymati 0,4 ga teng. Bu yerda: 
grad
sm
K
hc
C



438
T
ravsh
- jismning ravshanlik harorati optik pirometr yordamida 
o'lchab topiladi. T
ravsh
- qiymati T
term
- qiymatiga yaqinligini hisobga olib 
I
T
C
E
T
T
,
2
ln




(2) 

---

95 
ni pirometr vositasida o'lchab, jism termodinamik haroratining qiymati 
T
T
T
ravsh
term



(3)
tenglik bilan aniqlanadi.