O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

fotoeffektning qizil chegarasi
deyiladi. Bunga sabab, ko’zga 
ko’rinadigan nurlar orasida to’lqin uzunligi eng katta – chastotasi eng kichik 
va demak, eng kam energiyali foton qizil nurga taaluqli ekanligidir. Aynan 
shu qizil chegaradan boshlab fotoeffekt hodisasi ro’y bera boshlaydi. (15.4) 
va (15.6) ifodalardan
h
A
q


yoki
A
c
h
q


(15.6) 
Tushayotgan yorug’lik to’lqinning fotoeffekt hodisasi boshlanishini 
ta’minlay oladigan chegaraviy chatotasi ν
q
yoki to’lqin uzunligi 
λ
q
 
fotoeffektning qizil chegarasi
deyiladi. 
Fotonning energiyasi chiqish ishiga teng bo’lganidan boshlab fotoeffekt 
hodisasi ro’y bera boshlaydi. Energiyasi chiqish ishidan kichik bo’lgan foton, 
yorug’lik intensivligi qanday bo’lishidan qat’i nazar, elektronni metalldan urib 
chiqara olmaydi va shuning uchun fotoeffekt ro’y bermaydi. Turli metallar uchun 
chiqish ishining qiymati turlicha bo’lganligidan, ular uchun fotoeffektning qizil 
chegarasi ham turlichadir.
 

---

103 
Mustahkamlash uchun savollar. 
 
1. Fotoeffekt deb nimaga aytiladi? 
2. Tashqi fotoeffekt deb qanday hodisaga aytiladi? 
3. Ichki fotoeffekt deb nimaga aytiladi? 
4. Stoletov tajribasini tushuntiring.
5. Stoletov qonunlarini ta’riflang. 
Mavzuga doir asosiy tushunchalar va qonuniyatlar hamda masalalar. 
Tashqi fotoeffektni vujudga keltiruvchi foton energiyasi bilan uchib 
chiqayotgan elektronlarning maksimal kinentik energiyasi o’rtasidagi 
bog’lanish Eynshteyn formulasi bilan beriladi: 
2
2

m
A
hv


bunda A- metalldan elektronning chiqish ishi m – elektron massasi. Agar υ=0 
bo’lsa, hν
0
=A, bu yerda ν
0
- fotoeffektning qizil chegarasiga muvofiq keluvchi 
chastota. 
1.
A.G.Stoletovning “Aktino–elektrik tekshirishlar” (1888 yil) asarida 
birinchi marta fotoeffektning asosiy qonunlari belgilangan edi. Uning 
tajribasining natijalaridan biri bunday ifodalangan: “To’lqin uzunliklari 
295·10
-6 
mm
dan kam va sindirish ko’rsatkichi eng yuqori bo’lgan nurlar 
razryadlovchi ta’sirga ega bo’ladi”. A.G.Stoletov ishlagan metalldan elektron 
chiqayotganda bajarilgan ish aniqlansin.