O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 
Anomal dispersiyaning to‘g‘ri ta’rifini belgilang. 
Chastota ortishi bilan moddaning sindirish ko’rsatkichi ham ortib borishi 
Chastota ortishi bilan moddaning sindirish ko’rsatkichi kamayib borishi 
Bir xil chastotali nurlarning turlicha burchaklarga og’ishi
Oq yorug’likning qizildan binafshagacha rangdagi yorug’liklarga ajralishi. 
 
Klassik elektron nazariyaga ko’ra, muhitning dielektrik sindiruvchanlgi bilan 
elektron parametrlari orasida qanday bog’lanish mavjud?
 
2
2
0
2
0
1







m
e
N
 
2
2


m
A
h


 
E = m
0
c 
2
2
0
0
0
1
c
m
p




 
 

---

80 
12.1. Yorug’likning yutilishi. Buger qonuni va uning qo’llanishi
BUGER P’YER
(1698-1758). 
Fransuz fizigi. Fotometriyaning 
asoschisi. 
Ilmiy 
yo’nalishi 
astronomiya, deogeziya, gidro-
grafiya, gravimetriya, kemalar 
nazariyasi 
va 
optikaga 
bag’ishlangan. Birinchi bo’lib 
fotometrlar yasadi va yorug’lik 
kuchini o’lchaydigan uslubiyat 
yaratdi. 1729-yilda yorug’likning 
muhitdan o’tishi natijasida uning 
kuchsizlanishini 
aniqladi 
va 
yorug’likning yutilish nazariyasini 
va uni qonuniyatini berdi (Buger 
Lambert Ber qonuni). Geliometr 
asbobini yasadi. Birinchi bo’lib, 
quyoshdan 
yerga 
kelayotgan 
yorug’lik 
nurlar 
energiyasini 
aniqladi. 
Yorug’likning yutilishi deb, yorug’likning 
biror muhitdan o’tishi vaqtida energiyasining 
kamayishiga aytiladi. Bunda sarf bo’lgan energiya 
moddaning ichki energiyasiga yoki boshqa 
yo’nalishlardagi ikkilamchi nurlanish energi-
yasiga aylanishi mumkin. Jismdan o’tayotgan 
yorug’likning 
yutilishi 
natihasida 
uning 
intensivligi kamayadi.
Moddadan o'tuvchi yorug’lik intensivligi 
Buger qonuniga asosan tavsiflanadi: 
I = I
о
е 
-

cd
(12.1) 
bu tenglamada (–) ishora natural logarifm 
asosining darajasida mavjud bo’lgan fizik 
kattaliklar - yorug’likning yutilish koeffisiyenti “ 

”, yorug’likni yutuvchi modda konsentratsiyasi 
“c”, yorug’lik yutiluvchi modda “d” qiymati oshib 
borishi bilan moddadan o’tayotgan yorug’lik 
intensivligi I kamayib boradi. 
Buger qonuni teglamasidan yorug’likning 
yutilish koyeffisenti aniqlanadi:
D
cd
3
,
2


(12.2)
bu yerda: “D” ning qiymati
0
lg
I
I
D

va 2,3 koeffitsiyent natural 
logarifmdan o’tish natijasida vujudga keladi. Bog’lanish funksiyalarning
)
,
(



f

,
)
,
(


f
D

(12.3)
ko’rinishi yutilish spektrini beradi. 
Yutilish koeffitsiyentining yorug’likning to’lqin uzunligiga bog’liqligi 
yutuvchi jismlarning bo’yalishi bilan tushuntiriladi. Masalan, qizil va 
zarg’aldoq nurlarni kuchsiz, yashil va ko’k nurlarni kuchli yutuvchi shisha oq 
yorug’lik bilan yoritilganda qizil randa bo’lib ko’rinadi. Agar shunday 
shishaga yashil va ko’k nurlar yo’naltirilsa, ushbu to’lqin uzunlikli 
yorug’liklarning kuchli yutilishi natijasida shisha qora rangda bo’lib 
ko’rinadi. Bu hodisa kimyoviy tarkibiga ko’ra, faqatgina ma’lm to’lqin