O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti «axborot texnologiyalari» kafedrasi

Axborot-hisoblash tarmoqlari. 
Axborot-hisoblash tarmoqlari jixozlarining tarkibi 
ko‘rib chiqamiz. Tuzilish jihatdan AHT o’z ichiga quyidagilarni oladi: 
• tarmoq uzellariga joylashtirilgan kompyuterlar (ishchi staniiyalari va serverlar); 
• ma’lumotlarni uzatish apparaturasi va kanallari, ular bilan birga bo’lgan 
periferiya qurilmalari bilan; 
• interfeys platalari va qurilmalari (tarmoqli platalar, modemlar); 
• marshrutlovchilar va kommutaciya qurilmalari. 
Tarmoqlarda, foydalanuvchilar bilan aloqa qilish uchun hududiy qurilmalar 
bilan jihozlangan yoki axborotlarni kommutaciya va marshrutlash vazifalarini 
bajaruvchi bitta foydalanuvchili mini va mikroEHM lar (shu jumladan shaxsiy 
kompyuterlar ham), quvvatli ko’p foydalanuvchili EHM lar (mini-EHM katta 
EHM lar) ham ishlatilishi mumkin. Oxirgisi ma’lumotlarni samarali qayta 
ishlashni bajaradi va tarmoqdan foydalanuvchilarni turli-tuman axborot-hisoblash 
resurslari bilan masofadan ta’minlaydi, ya’ni serverlarning va quvvatli ishchi 
stanciyalarining vazifalarini amalga oshiradi. 
EHM ning axborotlarni uzatish apparaturasi va videoterminal qurilmalari bilan 
tutashtirish qurilmasi sifatida quyidagilar ishlatiladi: 
• CHiziqli adapterlar 
— bu bir kanalli tutashtirish qurilmasi bo’lib, ular odatda, 
apparat yo’li bilan quyidagilarni bajaradi: 

---

1) yelektr signallarning shakllarini va amplitudasini moslashtirish; 
2) ma’lumotlarning ketma-ket hamda parallel va o’nga teskari holda 
o’zgartirish; 
3) xizmatdagi sinxronlashtiruvchi signallarni kiritish, anglash va bartaraf yetish; 
4) uzatilayotgan signallardagi xatoliklarni (signallarning shakli, amplitudasi va 
boshqa parametrlarining buzulishi) payqash. 
• Ma’lumotlarni uzatish multipleksorlari yoki oddiygina multipleksorlar — bu 
ko’p kanalli tutashtirish qurilmasidir (guruhli adapterlar). Ular adapterlar 
bajaradigan vazifalardan tashqari quyidagilarni ham amalga oshiradi: 
• EHM ga turli guruhdagi terminal qurilmalarini va ular bilan ishlashni galma-
gal ulash; 
• EHM bilan uning ko’rsatmalari bo’yicha ma’lumotlar almashish; 
• ma’lumotlarni oraliqda yig’ish va yeslab qolish (buferlash); 
• ma’lumotlar formatlarini va kodlarini o’zgartirish; 
• xatoliklarni payqash, ba’zida yesa avtomatik to’g’rilashni ta’minlaydigan 
ma’lumotlarning ishonchliligini nazorat qilish; 
• tutashtirish apparaturasining ishga yaroqdigini nazorat qilish. 
Multipleksorlar oddiy boshqarish qurilmalari, arifmetik va yeslab qoluvchi 
qurilmalar, interfeys bloklarini o’z ichiga oladi va ma’lumotlarni fizik va mantiqiy 
moslashtirish vazifalarini, ham apparatli (xususan, turli xil al oka kanallari bilan 
tutashtirish uchun turli xil chiziqli adapterlarni ishlatish yo’li bilan), ham dasturli 
(dasturlashtiriladigan multipleksorlar) yo’l bilan bajaradilar. 
Axborot tizimini arxitekturasi bo ‘yicha qyuidagicha tasniflash qabul 
qilingan:
-
Lokal Axborot tizimi (tizimi tarkibi, masalan, ma’lumotlar bazasi, 
dasturlar bitta kompyuterda joylashgan bo‘ladi); 
-
Taqsimlangan Axborot tizimi (tizimi tarkibi, masalan, ma’lumotlar 
bazasi, dasturlar bir necha kompyuterda joylashgan bo‘ladi); 
Taqsimlangan Axborot tizimi o ‘z navbatida fayl-server va kliyent-
serverlarga bo ‘linadi.