O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti «axborot texnologiyalari» kafedrasi

Ma’lumotlarni to’plash. 
Ma’lumotlar MB ga tashqi muhitdan kelib tushadi. 
Firmaning har bir harakati mos yozuv sifatida qayd qilinadi; 
 
Ma’lumotlarga MB da ishlov berish. 
Ma’lumotlarga ishlov berishning asosiy 
operastiyalari quyidagidan iborat
: 
guruhlash, saralash, agregatlash (yiriklashtirish), hisoblash, 
ma’lumotlarni saqlash. Firmaning MX siga kelayotgan har bir axborot ustida quyidagi amallar 
bajariladi: 

Klassifikastiya yoki gruppalash; 

Yozuvlarni tartiblash; 

Hisoblashlarni (arifmetik va mantiqiy )bajarish; 

Axborotni yiriklashtirish yoki agregatlash, ular yordamida ma’lumotlar ustida 
har xil o’rtacha yoki natijaviy qiymatlar hisoblanadi va pirovardida 
ma’lumotlar soni kamayadi. 
Ma’lumotlarni saqlash
. Ma’lumotlar MX larda saqlanadi. 
 
Hisobotlar yaratish. 
Hisobotlar davriy va talab bo’yicha tayyorlanishi mumkin 
va ular asosida ma’lumotlardan keng foydalaniladi. 
Ma’lumotlar xazinasi 
Ma’lumo
tlarni 
yig’ish 
Ma’lumotlarga ishlov berish 
1) Gruppalash 
2) Sortirovka
3) Yiriklashtirish 
4) Hisoblash 
Hisobotlar yaratish 
1)Davriy 
2)Talab asosida 
Tashqi 
muhitdan 
Ma’lumotlar 
Tashqi yoki ichki foydalanuvchi
uchun axborot 

---

 Boshqaruv AT ex lari (BAT). 
1. Xarakteristikasi va vazifasi. 
Boshqaruvning axborot texnologiyasi (BAT) ning maqsadi-firmadagi QQQ bilan 
aloqador bo’lgan har bir xodimning axborotga bo’lgan ehtiyojini qondirishdan iboratdir. U 
boshqaruvning ixtiyoriy darajasida foydali bo’ladi. Bu texnologiyada echiladigan masalalar 
yomon strukturalanganligi tufayli MIBAT dan tubdan farq qiladi.
Mazkur AT firmaning har xil funkstional qismlari va boshqaruv darajalari uchun ideal 
ravishda to’g’ri keladi. AT yordamida beriladigan axborot firmaning o’tgan, hozirgi va mumkin 
bo’lgan kelajakdagi holati haqida ma’lumot beradi. Bu axborot firma haqida doimiy va davriy 
hisobotlardan iboroat bo’ladi. 
Boshqaruv darajasida QQQ uchun axborot shunday agregatlangan bo’lishi kerakki, 
unda ma’lumotlarni o’zgarish tendenstiyasi, chetlanishlarning hosil bo’lish sabablari va mumkin 
bo’lgan echimlar ko’zga tashlagib tursin. Bu etapda MQIning quyidagi masalalari hal qilinadi: 

Boshqaruv ob’ekti rejalashtirilgan holatining baholash; 

Rejalashtirilgan holatdan chetlanishni baholash; 

Chetlanish sabablarini aniqlash; 

Mumkin bo’lgan echimlar va harakatlarning tahlili. 
BAT har xil turdagi hisobotlar yaratishga qaratilgan. 
Davriy hisobotlar belgilangan reja asosida ma’lum muddatlarda yaratiladi, masalan, 
oylik, choraklik, yarim yillik, yillik hisobotlar.
Maxsus hisobotlar boshqaruvchilarning talablari asosida yoki ma’lum bir ko’zda 
tutilmagan vaziyatlarda yaratiladi. 
Davriy va maxsus hisobotlar jamlovchi, taqqoslovchi, favqulotdagi hisobotlar turiga 
kirishi mumkin. 
Jamlovchi hisobotlarda ma’lumotlar gruppalarga bo’lingan, tartiblangan va oraliq, 
yakuniy natijalarga maydonlar bo’ylab taqsimlangan bo’ladi. 
Taqqoslovchi hisobotlarda har xil manbalardan olingan ma’lumotlar yoki ma’lum 
belgilar bo’yicha klassifikastiya qilingan ma’lumotlar taqqoslash uchun foydalaniladi. 
Favqulotdagi hisobotlarda ma’lum ko’zda tutilmagan, tasodifiy vaziyatlarda vujudga 
kelgan firma haqidagi ma’lumotlar o’rin oladi. 
Hisobotlardan foydalanish paydo bo’ladigan chetlanishlarni boshqarishda muhim rol 
o’ynaydi.Chetlanish firmaning rejalashtirilgan, standart holatiga mos bo’lmagan holatidir. Firma 
faoliyatida chetlanish bo’lsa, demak firmada noto’g’ri, kutilmagan ishlar sodir bo’lyapti, demak 
vaziyatni tahlil qilish kerak va chetlanishni qo’qotish uchun ma’lum QQQ dir.
Firmada chetlanishlar bo’yicha boshqaruv ishlarini olib borishga va hisobotlar 
yaratishga quyidagi talablar qo’yiladi: 

Hisobot chetlanish paydo bo’lgach tuzilishi kerak; 

Ma’lumotlar chetlanishni ko’rsatuvchi parametga nisbatan tartiblanishi kerak; 

Menedjer chetlanishlarning sababini aniqlashi oson bo’lishi uchun barcha chetlanishlar 
birgalikda ko’rsatilishi kerak; 

Hisobotda chetlanishning standart qiymatlardan farqi sonli qiymatlarda ko’rsatilishi 
kerak. 
2. Asosiy komponentalari. 
BAT ning strukturasi rasmda ko’rsatilgan. 

---

Rasm 3. 
BAT ning asosiy komponentalari.