O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

Tarbiyachi nutqining samimiy bo’lishi. Tarbiyachi bolalar 
bilan ishlash jarayonida nutqining quyidagi jihatlariga e'tibor 
berishi lozim: 
1. Ona tilidagi hamma tovushlarni to’g’ri talaffuz etishi, nutqidagi 
kamchiliklarni bartaraf etishi. 
2. Sof, aniq-ravshan nutqga ega bo’lishi, ya'ni diksiyasi yaxshi 
bo’lishi. 
3. Nutqda adabiy talaffuzdan (so’zlardan) foydalanishi, ya'ni 
orfoepik normalarga rioya qilishi. 
4. Bayon etiladigan fikrlarning mazmuniga qarab intonatsiya 
vositalaridan (ovoz kuchi, tempi, urg’u, to’xtam, ritm, temp, ohang) 
to’g’ri foydalanishga harakat qilishi. 

---

110
5. Bolalar bilan nuqiy muloqotda bo’lganda engil, sekin tempdagi, 
o’rtacha baland ovozdagi nutqdan foydalanishi. 
6. Bolalarning yoshiga qarab hikoya matnining mazmunini bayon 
etishda sinonim, omonimlardan va kinoya so’zlardan, xalq og’zaki 
ijodiyotining namunalaridan foydalanishi. 
7. Nutqning grammatik tomoniga e'tibor bergan holda fikrini 
izchillik bilan, bir-biriga boshab bayon etishi. 
8. Bolalar bilan so’zlashganda baland ohangda gapirmaslik, qo’pol 
so’zlardan foydalanmasligi lozim. 
Tarbiyachining o’z nuqini takomillashtirish ustida ishlashining 
zarurligi. Nutqdagi kamchiliklarni o’z vaqtida bartaraf etmaslik, 
natijasida yillar o’tishi bilan bu nuqsonlar mustahkamlanib, kishilar uni 
sezmay ham qoladi. Nutqida kamchiligi bo’lgan tarbiyachi bolalar bilan 
ishlashi mumkin emas. Ko’pchilik kattalar nutqidagi nuqsonlarni 
bartaraf etish mumkin emas, deb hisoblaydilar. Lekin bu fikr to’g’ri 
emas. O’z nutqi ustida doimiy va qat’iy ishlagan tarbiyachi nuqsonlarini 
bartaraf etishi mumkin. Ayniqsa, tarbiyachi o’z nutqida sirg’aluvchi
(s, z), shovqinli (sh, j, ch), sonor (l, r) tovushlar talaffuziga e'tibor 
berishi kerak. Agar tovush talaffuzida nuqsoni bo’lsa, artikulyatsiya 
apparati a'zolarining harakatiga, tovush talaffuzini takomillashtirishga 
yordam beruvchi mashqlarni bajarishi kerak. Buning uchun maxsus 
adabiyotlardan foydalanishi lozim.