O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

a) bog‘liq 
urg‘u; b) erkin urg‘u.
O‘zbek tilida so‘z urg‘usi, asosan, so‘zning oxirgi bo‘g‘iniga (masalan, 
daftár,ovóz, sarí́q, burún 
kabi) tushadi. Shuning uchun so‘zlarga qo‘shimchalar 
qo‘shila borishi bilan urg‘u ham so‘z oxiridagi bo‘g‘inga ko‘cha boradi. Masalan: 
imzó-imzolá- imzolamóq, paxtá -paxtakór- paxtakorlár.
So‘zning biror bo‘g‘ini 
(masalan, oxirgi) bilan bog‘liq bo‘lgan urg‘u 
bog‘liq urg‘u
deyiladi. 
O‘zbek tilida so‘z urg‘usi, asosan, bog‘liq urg‘u hisoblanadi. So‘zning turli 
bo‘g‘inlariga tushishi mumkin bo‘lgan urg‘u esa 
erkin urg‘u
deyiladi. U asosan 
ruscha-internatsional so‘zlarga xos. Masalan, 
vitamín, abzás, avangárd, batón, 
operatí́v, bufét, gigánt
, 
avantyu
́ ra, aviátsiya, proféssor,akrobátika. geólog
, 
áriya, 
vánna, nóta, máksimum, váxta, síntaksis. áksiya
. 
Bundan tashqari, o‘zbek tilida urg‘usi birinchi bo‘g‘inga 
(bárcha, hámma, 
dóim, áslo, lékin
kabi, o‘rtadagi bo‘g‘inga 
(hamí́sha, afsúski, albátta)
tushadigan 
so‘zlar ham bor. Demak, o‘zbek tilida bog‘liq urg‘u bilan bir qatorda, qisman erkin 
urg‘u ham mavjud. 
Shuni ham aytish kerakki, o‘zbek tilida urg‘u olmaydigan elementlar ham 
bor. Masalan: 
-ku, -u, -yu, -da, -mi, -chi, -dir, gina, -oq(-yoq) 
yuklamalari; 
o‘xshatish ma’nosini ifodalaydigan 
–day (-dek); -cha 
shakl hosil qiluvchi 
qo‘shimchalar; 
-dir, -man, -san, -miz, -siz
kabi kesimlik qo‘shimchalari; 
bo‘lishsizlik ma’nosini ifodalovchi -
ma
qo‘shimchasi shular jumlasiga kiradi.
Leksik urg‘u muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. Chunki u, birinchidan, so‘zlarni 

---

55 
to‘g‘ri talaffuz qilish normalarini belgilaydi; ikkinchidan, so‘z ma’nolarini farqlash 
uchun xizmat qiladi: 
órgan
– organizmning bir qismi, 
orgán
– cholg‘u asbobi; 
uchinchidan, so‘z shakllarini ajratishga yordam beradi: 
qushchá 
– kichraytirish oti, 
qúshcha
– “qushdek” ma’nosini ifodalovchi ravish; 
tarbiyachimí́z
(bizning 
tarbiyachi) – 
tarbiyachí́miz 
(biz – tarbiyachi). 
Demak, leksik urg‘u adabiy talaffuz (orfoepiya) bilan bog‘liq. Chunki 
so‘zning urg‘uli bo‘g‘ini buzilsa, so‘zni tushunish qiyinlashadi.