O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

Z
tovushi
til oldi, sirg‘aluvchi, shovqinli, jarangli undosh tovush bo‘lib,
so‘z boshida 
(zahar, zehn, zina)
, o‘rtasida 
(Aziza, andoza, qiziq)
va so‘z oxirida 
(tig‘iz, qarz, yulduz)
kela oladi; bu tovush sof o‘zbekcha so‘zlarda so‘z boshida 
deyarli qo‘llanmaydi. Ayrim so‘zlar tarkibida yonidagi jarangsiz tovushlar ta’sirida 
ko‘pincha s tovushiga o‘tadi:
rizq > risq, tuzsiz>tussis. 
Bu tovush ba’zi so‘zlarda 
y
tovushiga mos kelishi mumkin: 
sizlamoq>siylamoq,
so‘zlamoq > so‘ylamoq,
yozmoq > yoymoq,
kabi.
 
Sh 
tovushi
til oldi, sirg‘aluvchi, jarangsiz undosh tovush bo‘lib, so‘z 
boshida 
(shar, shahar, sholi),
o‘rtasida 
(hashar, o‘sha)
va oxirida 
(qish, yosh, 
tashvish) 
keladi. Bu tovush so‘zlarning turli o‘rinlarida ko‘p qo‘llanadi. 

---

45 
J
til oldi, sirg‘aluvchi, jarangli undosh tovushi arab, fors-tojik va rus 
tillaridan o‘zlashtirilgan so‘zlarning boshida (janr), o‘rtasida (
vijdon, sajda, 
furajk
a) oxirida 
(garaj)
uchraydi.
Җ
til oldi, qorishiq portlovchi, jarangli undosh tovushi so‘zning boshida 
(jamalak, jabr, jilov),
o‘rtasida 
(kajava, ojiz, o‘jar)
va oxirida 
(xorij, xiroj, saj)
keladi. Bu tovush o‘zbekcha so‘zlar oxirida deyarli qo‘llanmaydi. O‘zlashma 
so‘zlar oxirida qo‘sh undoshlar tarkibida kelgan 
җ
tovushi
ch
tovushiga o‘xshab 
talaffuz qilinadi: 
mavj>mavch, avj>avch. 
Ch
tovushi til oldi, qorishiq portlovchi, jarangsiz undosh tovush bo‘lib,
so‘zning boshida 
(chaqa, chigit, chuqur),
o‘rtasida 
(achchiq, ochiq, ko‘cha)
va 
oxirida 
(och, uch, kech )
keladi. Ayrim so‘zlarda o‘zidan keyingi jarangsiz 
undoshlar ta’sirida talaffuzda