O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

9. Avtomatlashtirilgan sistemalarni, qurilmalarni, bloklarni ichki bog’lanishlari (aloqalari).


9.1 Umumiy tushuncha

Mikroprotsessorlar, kontrollerlar, mikrokontrollerlar asosida tuzilgan avtomatik yoki avtomatlashtirilgan nazorat qiluvchi, boshqaruvchi sistemalarini ichki bog’lanishlarini, konstruktsiyalarini tuzilishlarini qanday bloklardan tuzilganliklarini,u bloklarni joylashishlari xamda ularni ta`minot bloklari, mikroprotsessor, kontroller, ona plata,operativ va doimiy xotira kurilmalari, diskovod va shunga o`xshagan bloklar bilan qanday simlar, kabellar raz’yomlar orqali bog’lanishga ega ekanliklarini bilish qurilmalarni ta`mirlashda juda qo`l keladi.

Bilamizki shaxsiy komp’yuterlar,mikro eXM kontrollerlar, funktsional bloklar modulli ko`rinishda tuzilgan bo`lib ularning kirish va chiqishlari yagona talab buyicha tuzilgan, ya`ni ularning
kirish/ chiqishlari past qarshilikli, yuqori qarshilikli, xamda yuqori impendansli xolatlarni olish imkoniyatiga ega. Bu elektron bloklar bir-biri bilan yagona ma`lumotalr shinasi (magistrali) orqali bog’lanishadi.
SHuning uchun xam ona platalar va boshka modullarni bir-biri bilan boglash uchun slotlar, shinalar o`rnatilgan.
Har xil vazifalarni bajaruvchi modullarga kerakli mikrosxemalar, mikroprotsessorlar, tranzistorlar joylashtirilgan bo`lib, bu funktsional elementlar murakkabligiga va qanday darajada integratsiyalangan mikrosxemaga (kichik, o`rta, katta va juda katta darajada integratsiyalangan) bog’liq xolda, mikrosxemalar o`rnatiladigan maxsus podstavkaga (kolodkalarga) olinadigan (almashtiriladigan) qilib yoki shundayligicha plataga o`rnatiladi. Tez-tez ishdan chiqish xavfi bor xamda programmalashtiriladigan mikrosxemalar, odatda, maxsus podstavkalarga o`rnatiladi, lekin ularni oyoqchalarini kolodkalarni bargchalari (lepistoklari) bilan doimo yaxshi kontaktda bo`lishga kafolat yo`q. SHuning uchun xam modullarni ishlash ishonchligini oshirish va unga etarli kafolat berish uchun mikrosxemalarni chiqishlari platalarga payvand qilinadi.
Agarda, bunday sharoitda shu platada (modulda) nosozlik chiksa,bu nosozlik katta mikrosxemaga bog’lik bo`lsa, u xolda uning o`rniga yangi ishchi modul qo`yib nosoz modul maxsuslangan laboratoriyada ta`mirlanadi.
Bulardan tashqari avtomatlashtirilgan qurilmalarni bloklarida ma`lumotlar almashinuvidan tashqari, ular kuchlanish ta`minotlariga ulanishlari kerak.
SHu kunlarda deyarli, xamma mikroprotsesorlar, kontrollerlar va boshqa elementlar standart bo`lgan stabillashgan ta`minot blokining kuchlanishlaridan ishlaydi. Bu kuchlanishlar ta`minot blokining chiqishidan standart ko`rinishdagi raz`yomlar, adapterlar orqali diskovodlarga, sistemali platalarga, xotira qurilmalariga xamda tashqi periferiya yoki qo`shimcha qurilmalariga beriladi. Quyida avtomatlashtirilgan mikroprotsessorli qurilmalarida, shaxsiy komp’yuterlarda xamda programmalashtiriladigan logik kontrollerlarda ishlatiladigan ichki modullarni, platalarni bir-biri bilan ma`lumotlar almashinuvini tashkil etadigan turli raz’yomlarni tuzilishlari, kontaktlarini vazifalari, kabellar va ularni ko`rinishlari keltirilgan [3,9,10,12].