O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qununlarini suzsiz ustun turishini, ularda fuqarolar huquq va erkinliklari asosiy o’rin tutishini , shuningdek fuqarolarning shani, qadir-qimmati eng oliy qadriyat ekanligini ruyobga chiqarishga ko’maklashish;
Odil sudlovni amalga oshirishda fuqorolik huquqlarini bevosita yoki bilvosita cheklashga qaratilgan harakatlarni cheklash;
Odil sudlovni amalga oshirishga ko’maklashuvchi shaxslarning huquq va erkinliklari ularning moddiy texnik bazasini mustahkamlash, ularning odil sudlovni amalga oshirishda qatnashish munosabati bilan ularning asosiy ish joylaridagi ish o’rinlari va muoshini saqlab qilgan holda ishga jalb qilish shuningdek odil sudlovni amalga oshirishga ko’maklashuvchi shaxslarning sudda faqat to’g’ri va xolis ko’rsatmalar berishi.
I BOB. FUQAROLIK ISHLARINI QO‘ZG‘ATISH BOSQICHIDA YURITILADIGAN PROTSESSUAL HUJJATLAR (QARSHI DA’VO ARIZASI) 1.1§ Qarshi da’vo arizasi va uni protsessual rasmiylashtirish tartibi. Har bir fuqaro yoki manfaatdor shaxs o‘zining buzilgan yoki nizolashayotgan huquqlarini tiklash uchun fuqarolik sudlariga da’vo qo‘zg‘atish yo‘li bilan murojaat qilishi mumkin va bu huquqlarning asoslari FPK ning 1-moddasida belgilab qo‘yilgan. Sudda da’vo qo‘zg‘atish huquqi fkuqarolar, davlat manfaatlarini va tashkilotlarning shaxsiry va mulkiy huquqlarini himoya qilishning protsessual vositasi bo‘lib hisoblanadi. Fuqarolik da’vosi nafaqat fuqarolik sudlarida balki jinoiy sudlarda ham qo‘zg‘atilishi mumkin. Yuridik adabiyotlardan ma’lum bo‘lishicha da’vo so‘zining bir qancha ma’nosi mavjud bo‘lib bular:
- xun da’vosi o‘ldirilgan kishining qoniga qon olish yoki qonun bilan jazo
talab etish:
- birovni ayblash yoki tuhmat qilish da’vosi:
- o‘zida yo‘q haq huquqlarni yoki xislat fazilatlarni e’tirof etilishi yo‘lidagi
talab qilishga bo‘lgan noo‘rin yoki nohaq urinish talabi, da’vo qilishi va boshqalar bo‘lishi mumkin. Fuqarolik da’vo ishi nizoli bo‘lib ko‘riladi. Bunday ishlarda albatta nizolashuvchi taraflar, da’vogar va javobgar qatnashadi va ular o‘rtasida nizoli huquqiy talab bo‘ladi. Agarda nizoli huquqiy talab bo‘lmasa da’vo ham nizoli sud ham bo‘lmaydi. Har qanday fuqarolik da’vosining ikki tomoni mavjud bo‘lib ular qo‘yidagilarda o‘z mazmuninii topadi: Birinchidan, moddiy-huquqiy tomoni bunda avvalo da’vogarning javobgarga nisbatan muayan nizoli moddiy-huquqiy talabi bo‘lishi, masalan, Qarshida'vo instituti juda qadimiy huquqiy vositadir. Inson tarixida huquqiy me'yorlar va huquqiy jarayonlarning paydo bo'lishidan boshlab, u bir shaklda yoki boshqa shaklda mavjud edi. Ushbu vosita sud tekshiruvlari kontekstida tez va samarali tarzda buzilgan huquqni tiklaydi va haqiqatni topishga imkon beradi. Fuqarolik jarayonda qarshi da'vo, da'vogarning dastlabki da'volar bilan aniq bog'liq bo'lgan, ayblanuvchiga nisbatan mustaqil da'vo. Talablarning birgalikdagi ko'rib chiqilishi maqsadga muvofiq deb qaraladi, chunki u tomonlar o'rtasidagi mavjud munosabatlar haqida to'liqroq tasavvurni o'rganishga imkon beradi. Shu nuqtai nazardan, bir jarayonda ikki da'vo hal qilish orqali eng to'g'ri qaror qabul qilish mumkin bo'ladi. Shunday qilib, odil sudlovni tezroq va ishda ishtirok etuvchi kuchlarning kam sarflanishi bilan amalga oshiriladi. Respondentning talablarini taqdim etish vositasi, uning manfaatlarini himoya qilish usuli sifatida xizmat qiladi.
Yuqorida aytib o'tilganidek, hakamlik sudloviga qarshi da'vo ma'lum shartlarga ko'ra qabul qilinadi:
- agar ariza dastlab taqdim etilgan da'voni hisobga olishga qaratilgan bo'lsa;
- agar qarshi da'vo dastlabki talablar bilan aniq bog'liq bo'lsa, ularning birgalikda ko'rib chiqilishi jarayonning tezroq bajarilishiga yordam beradi;
- qarshi da'volarni qondirish dastlabki talablarni qondirishni (to'liq yoki qisman) istisno qilmasa. Sudlanuvchi sudga maslahatxonaga kelgunga qadar istalgan vaqtda o'z arizasini taqdim etishi mumkin. Biroq, ishni tayyorlashda qarshi da'vo berish tavsiya etiladi. Qarshi da'vo qonun bilan belgilangan shartlarga muvofiq berilishi kerak. Qoidalar buzilgan yoki bajarilmagan taqdirda talab qilingan talablar harakatsiz qoldirilishi yoki qaytarilishi mumkin, qabul qilish rad etilishi mumkin.
Da'volar yurisdiktsiyasining umumiy shartlari qarshi da'volarga nisbatan qo'llanilmaydi - ular uchun maxsus yurisdiktsiya belgilanadi. Ushbu talablar dastlabki talablar bilan bog'liq. Qarshi da'vo dastlabki da'voni ko'rib chiqish joyida topshiriladi va sud qarorlari va dastlabki talablari va qarama qarshi da'volarni o'z ichiga olgan umumiy qaror qabul qilishda sud tomonidan hal etiladi. Ishni ko'rib chiqish chog'ida tomonlar kelishuv bitimini tuzish huquqiga ega . Dastlabki da'volarni bartaraf etish uchun qarshi da'vo mumkin. Bunda javobgarlikka tortish to'g'risidagi da'vo e'tiroz shaklida talab qilinishi mumkin. Bunga qarshi da'vo dastlabki da'vodan kamroq bo'lsa (da'vo miqdori bo'yicha). Murojaatlarni qabul qilishning maqsadga muvofiqligi sud tomonidan o'z ixtiyori bilan belgilanadi.
