O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi berdaQ nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

Kech shaftoli “Oltin Moskva” yoz oylarida yashovchilarni katta mevalar bilan juda yorqimli tusga ega teridan yorqin sariq rangga ega. Katta meva 170- 200 grammgacha bolgan turist shirin meva sevuvchilar tomonidan engil no’xat bilan yoqadi. SHaftoli boshqa navlari - anjir va nektarin Nektarinlar orasida silliq teridan farq qiluvchi va juda shirin tami juda shirin tami juda mashhur :

• 
  Harco
  

25

• 
  Star qizil oltin
  
• 
  Amber
  
• 
  Inka
  
• 
  Harnas
  

Yassi yadroli va juda shirin, achchiq tamga ega bo’lgan tolali ppulga bilan repo shaklidagi meva bilan tavsiflangan anjir shaftoli navlari ichida o’rtacha pishgabblik mashhur:

• 
  Nikitskiy ekisligi
  
• 
  Fig white
  
• 
  Vladimir
  
• 
  Sweet cap
  
• 
  Saturn
  

Kasaliklari : barg bujmayishi, shira oqishi, dog’lanish va boshqalar
Zararkunandalari : shaftoli barg biti, shaftoli kuyasi, shaftoli tana biti. Ularga qarshi bahorda kurtaklar bo’rtishiga qadar insektitsidalar va fungitsidalar bilan ishlov beriladi.
26
Gilos (Cerasus avium )- Ranoguldoshlar (atirgullilar orasi) ga mansub danakli meva daraxti. Yavvoyi holda O’rta va Janubiy Evropa mamlakatlari, Turkiya, Eron, Afg’oniston , Xitoy,Yaponiya , Kavkaz va O’rta osiyoda ekiladi. Gilos daraxtining bo’yi 10-15 m (bazan 30 m gasha boradi) shoxlari qalin, yoyilib o’sadi.Bargi cho’ziq- tuxumsimon, toq yashil.Guli oq, ikki jinsli, gulbandi uzun. Mevasining shakli dumoloq, yuraksimon, etli shirali, sirti tekis. Eng ertagi danakli meva. Tarkibida 7-15% qand, 0,36-1,1% kislota, vitaminlar, 0,2 % oshlovchi va 0,7 % gacha pectin moddasi bor.Yangiligida istemol qilinadi, kompot, murabbo tayyorlanadi. Gilos asal beradigan o’simliklar qatoriga kiradi. Danagi mag’zida 30% gacha parfumeriya sanoatida ishlatiladigan moy bor. Gilos unumdor, nam, mo’tadil yerlarda yaxshi o’sadi, yorug’lik va issiqlikka talabchan. Ko’chati ekilgandan keyin 4-5 yili hosil kiradi. Daraxti 100 yilgacha yashaydi, tupi 150-300 kg hosil beradi. Asosan mart- aprel da gullaydi, may- iyunda pishadi.Yozi issiq xududlarda yaxshi o’smaydi.Namga talabchan. Asosan magellab olchasi yoki yovvoyi olchaga payvandlab ko’paytiriladi. Ko’chati sug’orilib, tagi yumshatilibb turiladi. Gilos yoshartirish maqsadida 2-3 yillik shoxlari butalib, daraxtli qo’shimcha oziqlantirladi. Gilos uchun ayniqsa yelim oqish kasalligi g’oyat xavfli. Erta bahor va yozda insektitsidalar va fungitsidlarning biron turi bilan 2-3 marta ishlov beriledi. Navlari gilosning 100 ga yaqin navi malum.
O’zbekistonda gilosning navlari

27