O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

Texnk  tizimlarga 

ta‟sir  etuvchi  omillar,  manbalar, 

imkoniyatlar,  sharoitlar,  vokealar,  xodisalar  ko‟p  bo‟lgani  uchun  ulardan 

asosiylarini ajratishda iqtisodiyotning tahil usullaridan  foydalaniladi. 

      Ular:   - abstraktsiyalash  usuli       

                 - deduktiv usul 

                 - induktiv usul                           

Dalillarni  tartibga  keltirish  bilan  ma‟lum  tizimga  solib  xulosaga  kelish 

abstraktsiyalash  usulidir.  Abstraktsiyalash  –  bu    iqtisodiyotning  ilmiy  andozasini 

yaratishdir. 

---

 

10 

Deduktiv  usulida  nazariyadan  iqtisodiy  dalillar  tahiliga  o‟tiladi.  Bunda  olga 

surilgan g‟oyalar, xulosalar qaytadan dalillar asosida tekshirilib ko‟riladi, umumiy 

holatlar,  qonunlar  va  tushunchalardan  xususiy  va  yakka  xollarga    o‟tish  bilan 

aniqlanadi.  

Induktiv  usulida    emprik  bilimdan  abstraktsiyaga  o‟tiladi,  nazariy  xulosalar 

chiqariladi,  sungra  ulardan  iqtisodiy  siyosatga  o‟tishda    foydalaniladi.  Bu  usulda 

xususiy  xollar  umumiy  holatlarga  o‟tish  bilan  aniqlanadi,  ya‟ni  dastlabki 

kuzatuvlar va tajribalar umumlashtirilib va ularning natijalari  tahil qilinib umumiy 

holatlar  belgilanadi.  Induktiv  usul  iqtisodiy    tahilga  ko‟prok  mos  keladi: 

Imkoniyatlarni  aniqlashda;  me‟yorlarning  chetga  chiqish  sabablarini  yechishda; 

ayrim bo‟lim va bo‟linmalarda ishning konikarsiz bajarilishini aniqlashda ATK va 

AATXKKlari bo‟lim va bo‟linmalarining faoliyatini tahil etishda, asosan induktiv 

usul, ya‟ni quyi ishlab chiqarish yoki xizmat ko‟rsatish  pogonasini tahil qilishdan 

boshlanib, yuqori pogonasigacha o‟rganiladi.  

Ba‟zi  bir  holatlarda    farmonlar,  qonunlar,  bo‟yruklarni  bajarish  uchun  korxona 

tizimida    ham    deduktiv  usul  qo‟llanilishi  mumkin,  ya‟ni  yuqoridagi  axvollar 

aniqlanadi,    oldinda  turgan  maqsad  va  muammoga  asosan  quyi  pogonalar  tahil 

etiladi  va  boshqaruv  yechimlari  qabul  qilinadi.  Iqtisodiy  tahilda  esa  ko‟prok 

tizimda  ishlab chiqarish-xo‟jalik ko‟rsatkichlari atroflicha aniqlanadi. 

 

Masalan;  Mehnat  unumdorligining  o‟sishi  ishlab  chiqarish    xajmini 

ko‟paytirishning  hal  kiluvchi  omili  hisoblanadi.  Uskunalar  va  jarayonlarning 

texnik  va  texnologik  parametrlari  yaxshilanishi  tufayli  ishlab  chiqarish  xajmining 

ko‟payishi  o‟z  navbatida    Mehnat  unumdorligi  darajasiga  va  ishlab  chiqarish 

xajmiga bog‟liq. 

Iqtisodiy  tahil  qilishda    asosiy    manba  bo‟lib  tsex  va  uchastkalar  faoliyatining 

tezkor hisobga olish va hisobot ma‟lumotlari xizmat qiladi. Tezkor hisobga olish 

va  hisobot  asosiy    ishlab  chiqarish  ko‟rsatkichlarini  bajarganlik  darajasi  xaqida 

kunlik    va      smenalik  bildirgichlardan,  ishbay  ishchilarning  ish  me‟yorini 

bajarganligi xaqidagi hisobotlaridan va boshqa tezkor xujjatlardan  iborat bo‟ladi.  

Avtomobillarga  firma  usulida  xizmat  ko‟rsatishni  tashkil  etish  yo‟llari, 

Bularni  tashkilashtirish  jarayonida  yoki  harat  boshlanishi  oldidan  yoki  kichik 

iqtisodiy  muammolari  hal  qilish  bilan  bog‟lik  bo‟lgan  muhandislik  masalalariga 

muqobilona yondashish asosida tajriba, hisoblash va komьpyuter texnologiyasidan 

foydalanib o‟qitish va yetkazishdir. 

              Tarmoqda  ish  sharoiti  bilan  bog‟lik  bo‟lgan  davlat  qonunlari,  texnik  –

texnologik  va  loyihalash  meьyoriy  xujjatlar  hamda  firmalar  ish  usullari  bilan 

tanishtirish,  sistemali  tahilning  dasturiy  maqsad  va  oldindan  baholash  usullarini 

o‟zlashtirish,  ishlab  chiqarishdagi  qarama-qarshiliklar,  kamchiliklarni  ko‟ra 

bilish,odamlar bilan hamkorlikda ishlashni o‟rgatish.