O‘zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

YUZ   V A   K O’Z   H A R A K A T I 
 
Badiiy  o’qishda  yuz  va  ko’z  harakati,  holati  matn  mazmunini  tinglovchiga  yetkazishda 
muhim  vosita  hisoblanadi.  Yuz  va  ko’zning  qanday  holatda  bo’lishini,  qanday  harakat  qilishini 
bandning mazmuni belgilaydi. 
Agarda  bandda  shodlik,  quvonch,  baxtiyorlik  ma'nolari  ifodalansa,  yuz  va  ko’zda  ana 
shunga monand ifoda bo’lmog’i kerak. Matnda g’am, alam, iztirob mazmuni mavjud bo’lsa, yuz va 
ko’z ifodasi ana shu mazmunga mos bo’lmog’i kerak. 
Bu  o’rinda  shuni  ham  ta'kidlash  kerakki,  band  mazmuniga  mos  bo’lmagan  yuz  va  ko’z 
harakati tinglovchi g’ashiga tegadi, bachkanalikni yuzaga  keltiradi. 
O’quvchilarga,  talabalarga  bu  masala  uqtirilayotganda,  ko’pchilikda  uchrovchi  quyidagi 
xatolar avvaldanoq tushuntirilmog’i kerak: 
 
1. 
Ayrim  talabalar  badiiy  matn  o’qiyotganlarida  yerga  yoki  xonadagi        biror 
nuqtaga  tikilib  o’qiydilar.  Bu  mutlaqo  noto’g’ridir.  Bu  xatoning  kelib  chiqishi  sababi  shundaki, 
talaba badiiy matnni bir joyda turib yodlagan bo’ladi. Agar u ko’zini xonada o’tirgan o’rtoqlariga 
qaratsa, diqqati bo’linadi, she'rni o’qiy olmaydi. 
Bunday xatoga yo’l qo’ymaslik uchun badiiy matn yod olingach, uni uyning turli joylarida 
o’qib  ko’rishi  kerak.  O’tirgan  holatda,  o’rnidan  turib  o’qishi  zarur.  Shunda  diqqat  bo’linsa  ham, 
matnni o’qiy olish ko’nikmasi paydo bo’ladi. 
Ayrim  talaba  doskaga  chiqib,  o’qishni  boshlashi  bilan  ko’zi  shiftga  qadalib  qoladi.  Bu 
nuqson talaba matn o’qishni boshlashi bilan   o’zini nazorat    qilishi unutishi tufayli yuzaga keladi. 
Badiiy o’qish jarayonida o’zini nazorat   qilish, o’qishdan zavq ola bilish zarur. 
Yoshlar  orasida      ko’zi  «gapirmaydigan»  —  matn  mazmuniga  ko’zi  mos  kelmaydigan, 
ko’z ifodasi   o’zgarmaydiganlari ham uchraydi. Bunday yoshlar   uyda, oyna oldida   ko’p mashq 
qilishlari  zarur.  Mashq  uchun  tanlangan  matnlar  rang-barang  mavzularda    bo’lmog’i    maqsadga  
muvofiqdir. Masalan: 
Qayinzor qa'ridan uzildi bir o’q  
Yurakda dog’ qoldi, yurakda bir cho’g’.  
Cho’lponing bor edi, Cho’lpon endi yo’q,  
Nega yig’lamaysan, ahli Andijon? 
(M.Yusuf) 
 
Oqib ketdi suvlarda Tohir, 
Zuhro yig’lab qoldi qon bag’ir, 
Kelganda ham qiyomat oxir, 
Mehr qolur, muhabbat qolur. 
(M.Yusuf) 
Sen kulib turibsan, har qanday shoir 
Ko’zlaring o’tida erib ketadi. 
Hofizi Sheroziy tirilib hozir, 
Holingga dunyoni berib ketadi.    
(E.Vohidov) 
Qalpoq oldi Matmusa, 
Qalpoq desa qalpoqday. 

---

 
85 
Uni kiyib Matmusa, 
Yigit bo’ldi chaqmoqday.       
(E. Vohidov) 
4.  Yuz  ifodasida  quyidagi  holat  ko’pchilikda  uchraydi:  badiiy  o’qish  jarayonida  bir  so’z, 
misra  xotirasiga  kelmay  qolsa,  talaba  yuzini  shunday  burishtiradiki,  kulgili  holat  yuzaga  keladi. 
Yuqorida  aytilganidek,  badiiy  o’qishga  chog’langan  kishi  har  qanday  holatda  o’zini  boshqarishi 
kerak. 
Qizlar  matn  o’qiyotganda,  yuqoridagi  holat  yuz  bersa  —  so’z  yoki  misrani  adashtirib 
qo’ysa, darrov tilini chiqarish odati uchraydi. Bu holat ham o’zini nazorat qila olmaslik oqibatida 
ro’y beradi.