O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Statik  ishqalanish  kuchi  itarilish  vaqtida  chang’i  to’xtaganida  bo’ladi. 
Itarilish vaqtida normal bosim kuchayadi. Statik ishqalanish koeffitsienti 0,25- 0,45 

---

ga teng. Koeffitsientning o’zgarishi, ya’ni dinamik to’xtagan vaqtda, ya’ni chang’i 
bilan oyoq oldiga harakat qilganda bo’ladi.  CHag’ida va konьkida harakat qilganda 
tormozlovchi  kuch  bo’lib  ishqalanish  kuchlari,  konьkida    yugurganda  esa  yana 
havoning  qarshiligi hisoblanadi.  Bu qarshilik  kuchlari  ag’daruvchi  moment  hosil 
qiladi. Ayniqsa bu holatni chang’ida yurishda ko’rish mumkin, bunda ishqalanish 
kuchi havoning qarshiligiga nisbatan ko’proq bo’ladi. 
R-tananing  og’irligi  ,  T-ishqalanish  kuchi,  Q-umumiy  og’irlik  markaziga 
qo’yilgan inertsiya kuchi. 
CHang’ida  yurishda qo’l tayoq va oyoq bilan itarilish usullari qo’llaniladi. 
Qo’l uchun mustahkam tayanch hosil bo’ladi, oyoq uchun itarilish kuchi ishqalanish 
burchagiga  bog’liq.  Itarilishni  bajarishda  chang’i  va  konьki  uchun  o’ziga  xos 
xususiyatlari bor. 
Oyoq bilan itarilish chang’ichi tomonidan itaruvchi oyoqni bukish, qo’l bilan 
itvrilib,  bo’sh  oyoq  va  qo’lni  harakati  bilan  bajariladi.  Oyoq  bukish  chang’ining 
harakati  vaqtida  boshlanadi.  Oldinga  qarab  yurish  uchun  sharoit  yaratish  uchun 
itaruvchi oyoqdagi chang’ini to’xtatib uni qor bilan ishqalanish hosil qilish kerak. 
Bunda  statik  ishqalanish  kuchi  hosil  bo’ladi  va  tayanish  reaktsiyasi  olg’a  va 
yuqoriga  yo’nalgan  bo’ladi.  CHang’ining  aktiv  harakati  bilan  chang’i  to’xtaydi. 
Bunda chang’ichi tayanuvchi oyoq bilan orqaga qarab harakat qiladi va chang’ining 
siljishi to’xtaydi. Tayanuvchi oyoq orqag’a harakat qilganda bo’sh oyoq esa oldinga 
o’tkaziladi. Tayanuvchi oyoq to’g’rilanib qorga bo’lgan bosim ortadi. 
CHang’ini  moylaydigan  yog’i  statik  ishqalanish  koeffitsientiga  ega  bo’lib, 
chang’ini qor bilan bog’lanishini ta’minlaydi. Itarilish ancha uzoq vaqt davom etadi, 
0,15 dan to 0,21 sek.gacha tizzalar bukiladi. 
Konьkida  bgurishda ikki printsipial  har xil  itarilish  sxemalari  bor.  Birinchi 
usulda    konьki  to’xtab  burin  tomoni  bilan  musga  tayanadi.  itarilish  tinch  holatda 
konьki  va  muz  bilan  bog’lanishida  bo’ladi.  Masalan,  start  vaqtidagi  birinchi 
qadamlarni  ko’rsatish  mumkin.  Ikkinchi  usuli  esa  ikkala  konьkining  har  xil  
tomonga qarab yo’nalishiga bog’langan. Konьkida itarilishda itarilish kuchi uncha 
katta emas, lekin u uzoq vaqt ta’sir etib ancha katta impulьs kuchini hosil qiladi. 
Itarilish  vaqtida  chang’ichining  harakatlari  quyidagicha:  tovonni  bukuvchi 
muskullarni  bukib,  chang’i  va  qor  o’rtasidagi  ishqalanish  kuchini  ko’paytirish, 
itarilishni belning keskin harakati bilan tamomlab harakatni yuqoriga yo’naltiradi va 
siljishning ishqalanish kuchini kamaytiradi, bundan tashqari chang’ichi kuch bilan 
itarilib gorizontal itralishi kuchni ko’paytirishiga harakat qiladi. 
Oyoq va qo’l bilan aktiv harakati chang’ini tez to’xtashiga yordam beradi va 
tananing og’irlik markazini tezlanish kuchi bilan harakatiga yordam beradi.