18
Тo‘g‘ri to‘rtburchak haqida tasavvur hosil qilishda o‘quvchilarga (1-sinf) orasida to‘g‘ri
to‘rtburchak bo‘lgan to‘rtburchaklar to‘plami (qolgan to‘rtburchaklarning burchaklari tengmasligi
yaqqol ko‘rinib turadi) ko‘rsatiladi. Mazkur shakllarning xususiyatlarini tahlil etib, o‘quvchilar, bu
to‘rtbur-chakdan biri alohidadir degan xulosaga keladilar: uning barcha burchaklari teng va to‘g‘ri
burchaklardir. Тo‘rtburchaklarning bu turiga kam e’tibor beriladi, ularning xarakteristika xossasi
eslab qolinadi.
Mutlaqo turli o‘quv maqsadlari uchun foydalanilgan bu usullardagi umumiylikni payqash oson.
O‘qituvchi birinchi holda ham, ikkinchi holda ham o‘quvchilarga elementlari puxta tanlangan biror
to‘plamlarni ko‘rsatadi. Elementlarni muvaffaqiyatli tanlash o‘quv materialini o‘zlashtirish sur’atini
tezlashtiradi. Dastlabki to‘plamlardagi elementlar sonini orttirish, ularni rang-barang qilish bilan
(masalalarni mazmuni bo‘yicha, to‘rtburchaklarni, masalan, rangi bo‘yicha), o‘qituvchi o‘quv
materialini yanada sifatliroq o‘zlashtirilishini ta’minlashi mumkin. o‘quvchilarning ishi o‘qituvchi
tayyorlagan didaktik materiallarni kuzatish va tahlil qilishdan iborat bo‘ladi. O‘qitishda bunday
didaktik yo‘llardan doimo foydalanish matematik bilimlarni egallashda o‘quvchilarning mustaqil
ishtiroki ulushining ortishiga yordam bera olmaydi. Ular hech qachon, ob’ektlar to‘plamini tadqiq
qilish uchun asosiy narsani o‘qituvchi qilganidek, ajaratib ola bilmaydilar (chunki o‘qituvchi bu
to‘plamni o‘rganilayotgan ob’ektlarning xarakteristik xossalarini bila turib tuzadi).
Endi matematik bilimlarni mustaqil olishga, ya’ni matematik faoliyatni amalga oshirishga
o‘quvchilarni o‘rgatishga maxsus yo‘naltirilgan metodik yo‘llarni ko‘rib chiqaylik. Matematika
o‘qitish metodikasi bunday faoliyatning uch jihati ajaratiladi: empirik materialni
matematikalashtirishga (EMM), matematik materialni mantiqiy tashkil etish (MMMТE), matematik
nazariyani qo‘llash (MNQ). Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari biror darajada mantiqiy vositalarga ham
ega emaslar va ularning matematik bilimlari nazariy xaraktyerda emas, shu sababli ularni matematik
faoliyatga o‘rgatish masalasi biror darajada faqat EMM ga nisbatan va mutlaqo oz darajada
MMMТE ga nisbatan hal etilishi mumkin.
O‘quvchilarni EMM ga o‘rgatish yo‘llari mohiyati quyidagidan iborat:
1. O‘quvchilarning ma’lum xossaga ega bo‘lgan real ob’ektlar, holatlarni izlashga yo‘naltirilgan
ishlari tashkil etiladi, bunda bu xossa real ob’ekt, holat ko‘rinishidagi namuna vositasida yoki atrof-
muhitdan bu namunalarni topish mumkin bo‘lgan umumiy ko‘rsatma bilan berilishi mumkin.
2. O‘quvchilarning mazkur ob’ektlar, holatlarning modellarini yasash bo‘yicha faoliyatlari
tashkil etiladi. Modellarning umumlashganlik, abstraktlashgan darajasi sekin-asta ortib borishi
lozim. Bu bosqichning oxirida o‘quvchilar yo matematik til vositalari (sonlar, harflar, ifodalar va
h.k) bilan, yoki grafik vositalar (sxemalar, chizmalar, diagrammalar) bilan ifodalangan modellarni
hosil qiladilar.
3. Hosil qilingan modellarni o‘quvchilar empirik (vizual, ustma-ust qo‘yish, o‘lchash va h.k.
bilan) tadqiq etadilar. Modellarni xossalarni tavsiflanadi. Mazkur tavsif tahrir etiladi: undan muhim
bo‘lmagan, befoyda so‘zlar chiqariladi, ikkiyoqlama mazmunlilik bartaraf etiladi. Boshqa
tomondan, xossalar ro‘yxatining o‘zi ham ushbu tamoyil bo‘yicha qisqartiriladi: faqat hamma
qaralayotgan modellar ega bo‘lgan xossalargina qoldiriladi.
4. O‘quvchilar qaralayotgan to‘plamning elementlari uchun umumiy bo‘lgan barcha xossalarni
qanoatlantiradigan modelni tuzadilar. Bu model mateatik til yordamida tavsiflanadi.
O‘quvchilarni EMM ni o‘rgatish usulini aniq misollarda ko‘rsatish maqsadga muvofiqdir.
Boshlang‘ich sinflarda asosiy matematik tushunchalarni shakllantirishning interfaol metodlari
1. Asosiy matematik tushunchalar haqida
Boshlang‘ich matematika o‘qitishning asosiy vazifalaridan biri o‘quvchilarda asosiy matematik
tushunchalarni shakllantirishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
