O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi andijon davlat universiteti pedagogika fakulteti

2.4. Shaxslararo munosabatlarda boshqaruv uslublarini diagnostika qilish 

 

Erkin  va  mustaqiл  fikrlovchi,  ijtimoiy-siyosiy  hayotda  ongli  ravishda  faol 

ishtirok  etishga  qodir  ShAXSni  shakllantirish  ―Kadrlar  tayyorlash  milliy 

dasturi‖ning  asosiy  ustuvor  yo‗nalishdir.  Bu  esa  mamlakatning  ijtimoiy-siyosiy 

hayotiga  demokratiya  asoslarini  joriy  etishni,  asl  fuqarolik  jamiyati  va  huquqiy 

---

 

54 

davlat  qurishni  tezlashtirish  imkonini  beradi.  Bu  o‗z  navbatida,  ushbu  salohiyatni 

qanday,  qaysi  yo‗l  bilan  ro‗yobga  chiqarish  va  kadrlar  tayyorlash  tizimini 

takomillashtirishga  oid  amaliy  tadbirlarni  hayotga  joriy  etish  bilan  bog‗liq 

muammolarni  hal  etishga bilan  bog‗liq muammolarni  yechishga imkon beradi. 

Shu  muammolardan  biri  rahbar  kadrlar  salohiyatini  oshirish  ularda 

tadbirkorlik,  ishbilarmonlik,  tashkilotchilik,  kmmunikativlik  kabi  zarur  sifatlarni 

tarkib topdirish hisoblanadi. 

Zamonaviy  rahbar  qanday  bo‗lim  kerak  va  u  yana  sifatlarga  ega  bo‗lish 

lozim?  Rahbarning  ishbilarmonligi  bu  uning  asosiy  sifat  ko‗rsatkichlaridan  bir 

bo‗lib,  o‗z  sohasini  to‗liq  bilish,  uning  imkoniyatlarini  maksimal  ishga  sola  olish 

va yangi-yangi  imkoniyatlarni  topa olish bilan  xarakterlanadi. 

Fan 

texnika 

taraqqiyoti 

davrida, 

ayniqsa 

mamlakatimizda 

amalga 

oshirilayotgan  islohotlar  davrida  rahbar  u  yoki  bu  ko‗rsatmani  kutib  turmasligi 

kerak  u  har  bir  o‗zgarishlarning  tub  mohiyatini  anglagan  holda  sohasining 

faoliyatini  yangi  yo‗nalishga  yo‗naltira  olish  darajasiga  ega  bo‗lishzarur.  Bu 

borada  nafaqat  ishbilarmonlik,  tadbirkorlik,  tashabbuskorlik  sifatlari  bilan  bir 

qatorda  kelajakni  ko‗ra  bilishdek  kuchli  tuyg‗uga  ega  bo‗lish  lozim.  Rahbar 

bugungi  kun  faoliyati  doirasida  o‗ralib  qolmasdan  jamoani  kelajakka  ishonch 

ruhida    tarbiyalay  olish  va  hamisha  oldinda  bo‗lish  lozim.  Raxbar,  ma‘lumki  ikki 

tomonni  bog‗lovchi  halqa  hisoblanadi.  Birinchi  tomoni  unda  yuqorida  turgan 

rahbarlarning  topshiriqni  olish  va  bu  topshiriqning  mohiyatini  to‗la  tushunib 

olganligi,  ikkinchi  tomondan  o‗z  qo‗l  ostidagi  xodimlarga  bajarilishi  lozim  bo‗lgan 

vazifaning  aniq  va  ravshan  qilib  tushuntira  olishi  va  vazifalarning  bajarilishi 

hamda uning  natijasini  to‗g‗ri baholay olish.  

Amaliyot  shuni  ko‗rsatadiki  rahbarning  eng  zarur  sifatlaridan  biri  bu  sohasi 

bo‗yicha  bilimlarga  ega  bo‗lish,  sotsiolog  tadqiqotlar  shuni  ko‗rsatadiki,  agar 

rahbar  o‗z  sohasidagi  bilimlar  hajmining  50%ni  bilgan  taqdirdagina u rahbar bo‗lib 

ishlay  oladi. 

Rahbar xabardor bo‗lish lozim bo‗lgan sohalar quyidagilar  hisoblanadi: 

— 

Davlat  va hukumatimiz  siyosatchining  ustuvor yo‗nalishlari. 

---

 

55 

— 

Milliy  qadriyatlarimizni  o‗zida  mujassamlashtirgan,  boy  ma‘naviy 

intellektuallikka  ega. 

—  Didektiv  hujjatlarni  bilish. 

—  Iqtisod nazariyasini  bilish. 

—  Amaliy  iqtisod qoidalari bilan  tanishligi. 

—  Kasbiy tayyorgarlik  darajasi. 

—  Boshqaruv nazariyasini  bilish. 

— 

Sotsiolog psixologiya qoida qonunlari bilan  tanish  bo‗lishi. 

—  Odimlarni  boshqarish psixologiyasi bilan  tanishligi. 

—  Mehnatni  ilmiy  asosda tashkil qilish  asoslarini  bilish. 

— 

Ma‘muriy  boshqaruv normalarini  bilish. 

—  Axborotlar bilan  muntazam  tanishib  borish. 

—  Xorijiy  mamlakatlardagi  boshqaruv usullarini  bilish. 

Yuqoridan  bilimlardan  farqli  boshqarishning  ob‘ektiv  qonunlarini  bilishi 

alohida  o‗rin kasb etadi. 

Maktabda  boshqaruvni  to‗g‗ri  tashkil  etishda  boshqarish  usullarining  o‗rni 

benihoyat  qayta,  boshqarish  usullari o‗qituvchi, tarbiyachi, boshqa texnik xodimlar 

hamda barcha jamoaga  ta‘sir ko‗rsatish vositasi hisoblanadi. 

Boshqarish usullari  quyidagilarga  bo‗linadi: 

1.  Boshqarishning  tashkiliy  ma‘muriy  usullari. 

2.  Boshqarishning  sotsial-psixologik  usullari. 

3.  Boshqarishning  huquqiy usullari. 

4.  Boshqarishning  bevosita ko‗rsatma berish usullari. 

5.  Boshqarishning  rag‗batlantirishdan  foydalanish usullari. 

6.  Kadrlarni  ma‘naviy  jihatdan  yetuk qilib  tarbiyalash  usullari. 

7.  Boshqarishda kuzatish usullari. 

8.  Boshqarishda suhbat o‗tkazish usullari. 

9.  Ta‘lim muassasasi hujjatini  tahlil  qilish  usuli. 

10. Boshqarishda o‗z faoliyatini  tahlil  qilish  (diagnostik tahlil)  usullari.