O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Grek yong’og’i (Орех грецкий) -Juglans regia, L.
Yong’oq po’stlog’i tarkibida oshlovchi, bo’yoq moddalar, bargi tarkibida gidroyug-lonlar va ularning glikozidlari, flavonoidlar (kver­setin va kempferol glikozidlari), 4-5% C, P va B₂vitaminlari, karo­tin, efir moyi, oshlovchi va boshqa moddalar bor. Bundan tashqari, uning yosh mevasi po’stida 3% gacha vitamin C, gidroyuglonlar, 25% gacha oshlovchi moddalar, urug’i (mag’zi) da 66,9-82,8% yog’, karotin, C, E, P va B guruxidagi vitaminlar, temir, kobalt tuzlari va boshqa mikroelementlar bor.
Bargidan tayyorlangan damlama xalq tabobatida me’da-ichak yallig’lanishi, ich ketishi, diabet va boshqa kasalliklarni davolashda ishlatiladi. Shu damlama bilan teri sili va boshqa teri kasalliklari, bolalarning raxit va shirincha kasalliklari hamda turli yaralar davolanadi, angina va gingivitda og’iz chayiladi. Barg shirasi temiratki, teri kasalliklarini davolashda qo’llanadi. Qorin og’riganda va ko’ngil ayniganda yong’oq mag’zini iste’mol qilish buyuriladi.
Bargidan olingan yuglon preparati (surtma, eritma va suspenziyalar) ilmiy tibbiyotda teri sili, ekzema, surunkali epidermofitiya, temiratki, terining yuqumli, yiringli va boshqa kasalliklarini davolash uchun qo’llaniladi. Yong’oqning xom mevasi po’stida yuqori miqdorda C vitamini (2000 mg % gacha) mavjud bo’lib, un­dan C vitamin konsentrati tayyorlanadi, singa va boshqa avitaminoz kasalliklarini davolash hamda ularning oldini olishda ishlatiladi.


Sharq jiydasi (Лox восточный) - Elaeagnus orientalis L.
Jiyda jiydadoshlar-Elaeagnaseae oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 3-7 m ga yetadigan daraxt. Daraxt tanasi qizil-qo’ng’ir po’stloq bilan qoplangan. Yosh novdalari va bargi kumush-oq rangli, qalin va qattiq tangachalar bilan qoplangan. Barglari nishtarsimon yoki ellipsimon, o’tkir uchli bo’lib, poya va shoxlarida bandi bilan ketma-ket o’mashgan. Xushbo’y, sariq rangli, to’rt bo’lakli gullari 1-3 tadan barg qo’ltig’iga joylashgan, Mevasi - sariq rangli, cho’ziq-dumaloq, danakli meva.
Jiyda mevasi may oyida gullaydi, mevasi sentabr-oktabrda pishadi. Jiyda Markaziy Osiyo, MDH Yevropa qismining janubiy hudud­larida, Kavkaz va Qozog’iston, G’arbiy Sibirdagi to’qayzorlarda o’sadi. Sharq jiydasining xalq seleksiyasi navlari “non jiyda” nomi bilan keng miqyosda aholi tomonidan mevali daraxt sifatida o’stiriladi.
Xalq tabobatida jiydaning mevasi ishlatiladi. Mevasi to’liq pi­shib yetilgan vaqtida qoqib olinadi va ochiq havoda soyada quriti­ladi. Jiyda mevasi tarkibida 40-67,8% qandlar (jumladan 16,12-44,6% fruktoza, 18- 32,79% glyukoza), 36% gacha tanidlar, 0,44-2,46% organik kislotalar, 100 mg% gacha C vitamini, mineral tuzlar, bargida 251,6 - 350,0 mg% C vitamini, gulida 0,2- 0,3% efir moyi, po’stlog’ida alkaloidlar (tetragidrogarmol, N-metil tetragidrogarmol) bor.

2-rasm. Sharq jiydasi (Лox восточный) - Elaeagnus orientalis, L.
Jiyda mevasi (yoki meva qaynatmasi) xalq taboba­tida me’da-ichak kasalliklarida (ich ketishda), yuqori nafas yo’llari shamollashida qo’llaniladi.
Mevasidan olingan “pshiatin” preparati ilmiy tibbiyotda me’da-ichak kasalliklarini davolashda ichishga, og’iz bo’shlig’i yallig’langanda chayish uchun ishlatiladi. Daraxt tanasidan olingan jiyda yelimi farmatsevtika amaliyotida emulgator sifatida ishlatiladi.