O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Isiriq, adraspan (Гармала обыкновенная) - Peganum harmala L.
Isiriq Qushyaproqdoshlar-Zggorhyllaceae oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 20-60 sm bo’lgan o’t o’simlik. Poyasi bir nechta, ser­shox barglari oddiy, 4-5 bo’lakka (bo’laklari chiziqsimon-nishtarsimon) patsimon ajralgan bo’lib, poyasining pastki qismidagilari qisqa bandi yordamida, yuqoridagilari bandsiz poyasi bilan shox­larida ketma-ket joylashgan. Oq, yoki sarg’ish gullari shoxlarining uchki qismida yakka-yakka o’mashgan. Mevasi - sharsimon, uch chanoqli ko’sakcha. Isiriq may-iyun oylarida gullaydi, mevasi avgustda yetiladi.
MDH Yevropa qismining janubiy hududlarida, Markaziy Osiyo, Qozog’iston va Kavkazdagi cho’llarda, adirlarda, o’tloqlarda, tog’larning quyi qismida, qumloq, toshloq, tuproqli joylarda va dala va ekinzorlarda begona o’t sifatida o’sadi.
Xalq tabobatida isiriqning yer ustki qismi qo’llaniladi. Tarkibida 1,5-3% (ildizida 2,15-2,70%, urug’ida 3,5-6%) garmin, peganin (vazitsin), garman, dezoksipeganin va boshqa alkaloidlar bor.
Garmin alkaioidining xlorgidrat tuzi ensefalit kasalligining asoratini, tutqanoq, qaltiroq va Parkinson kasalliklarini davolashda qo’llanilgan.
Isiriq, adraspan, (Гармала обыкновенная) - Peganum harmala L.
Dezoksipeganin gidroxloridning ampuladagi eritmasi miasteni- ya, miopatiya va boshqa muskul kasalliklarini hamda asab kasalliklari nevrit, mononevrit, polinevrit kabilarda ishlatiladi. Gripp kasalligi avj olgan paytlarda isiriqni tutatib bemor yotgan xonani dezinfeksiya qilish yaxshi natija beradi.
Isiriq qadim zamonlardan beri xalq tabobatida keng ishlatib kelingan. Uning yer ustki qismini ezib bo’g’inlar og’riganda va nervlar shamollaganda og’rigan yerlarga bog’lashni Ibn Sino buyurgan edi. O’sha vaqtlarda ham isiriqning og’riq qoldirish xususiyati tabiblar- ga ma’lum bo’lgan. O’simlikning yer ustki qismidan tayyorlangan qaynatma xalq orasida bod, bezgalc, tutqanoq, uyqusizlik, shamollash va boshqa kasalliklarda tinchlantiruvchi, uxlatuvchi va og’riq qoldiruvchi vosita sifatida qo’llaniladi. Bu qaynatma yana qo’tir va boshqa ten kasalliklariga ham shifo bo’ladi. Shuningdek yer ustki qismining qaynatmasi terlatuvchi va siydik haydovchi ta’sirga ega.
Nafas qisish va nafas olish qiyinlashgan vaqtlarda isiriq urug’i qaynatmasini zig’ir urug’i qaynatmasi bilan, bod kasalliklarida isiriq urug’i qaynatmasini qalampir urug’i qaynatmasi bilan birga qo’shib ichish tavsiya qilinadi.