O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Behi (Айва продолговатая) - Cydonia oblonga Mill.
Behi Ra’noguldoshlar - Rosaceae oilasiga mansub, bo’yi 1,5- 6 m gacha yetadigan daraxt. Tanasi qoramtir-kulrang po’stloqli, sershox. Kesib turilmasa, ildizpoyasidan ko’plab bachki novdalar chiqarib ko’payib ketadi. Dastlab, ular ko’z ilg’amas mayda tukli bo’ladi, ammo keyinchalik ular to’kilib ketib, yalang’och qoladi. Barglari tuxumsimon yoki cho’ziq tuxumsimon, pastki tomoni ser-tuk kulrang, usti to’q yashil, qisqa bandi bilan poya va shoxlarida ketma-ket j oylashgan.
Gullari och pushti, besh bo’laldi, yakka, yirik gulkosachasi me­vasi uchida saqlanib qoladi. Mevasi har xil shaklda, katta-kichikligi ham har xil. Sariq, to’qsariq, ba’zan qizg’ish. Beshta uyachasida urug’i joylashgan. Behi suvsiz, shirin burishtiruvchi ta’mga ega bo’lib, hidi yoqimli. Behi aprel oyida gullab, oktabr- noyabrda mev­asi pishib yetiladi.
Behi (Айва продолговатая) - Cydonia oblonga Mill.
Behi yovvoyi holda Markaziy Osiyoning janubidagi qumq subtropiklarda mintaqasida tog’ vodiylarida uchraydi. Uning xalq seleksiyasi navlari keng tarqalgan. Behi Markaziy Osiyo, Kavkaz, Qrim va boshqa iqlim sharoitlari yumshoq yyerlarda mevali daraxt sifatida o’stiriladi. Hozirgi vaqtda uning bir qator yangi navlari yetishtirilib behizorlar tashkil qilingan. Xalq tabobatida mevasining o’zi, urug’i ishlatiladi.
Ushbu o’simlik urug’i tarkibida 20% gacha shilliq modda, 0,58% amigdalin glikozidi va boshqa birikmalar bor. Yetilgan mev­asi tarkibida 10% gacha qandlar (6,2% (fuktoza), 5% atrofida pektin va 0,6% oshlovchi moddalar, 3% dan ortiqrok organik (olma, vino va limon) kislotalar, efirmoyi, 10-20 mg % vitamin C, temir, mis tuzlari va boshqa birikmalar bo’ladi.
Urug’ining qaynatmasi o’rab oluvchi vosita sifatida me’da va ichak devorlari ta’sirlanishini kamaytirish hamda dori moddalaming so’rilishini (shimilishini) cho’zishda qo’llaniladi. Bundan tashqari, qabziyatda surgi, nafas yo’llari kasalliklarida (ayniqsa bolalar kasallanganda) ko’krakni yumshatuvchi va balg’am ko’chiruvchi dori si­fatida ishlatiladi.
Behi mevasi xalq tabobatida turli kasalliklami davolash uchun qadimdan ishlatib kelinadi. Behi mevasining damlama va qaynatmasini Abu Ali ibn Sino ich ketish kasallikni davolashda ishlatgan. Ishtaha ochuvchi, burishtiruvchi va siydik haydovchi dori sifatida ichishga bergan. Meva shirasi bilan qon tupurish, astma va boshqa kasalliklarni, urug’ qaynatmasi bilan o’pka va yuqori nafas yo’llari kasalliklarini davolagan.
Behi mevasi qaynatmasi hamda dimlab pishirilgan behi jigar, qon tupurish, yo’tal va boshqa ko’krak kasalliklarini davolash, ovqat hazmini yaxshilash, qusish va qon oqishini to’xtatish uchun ishlati­ladi.
Shu bilan birga undan yana siydik haydovchi va burishtiruv­chi vosita sifatida, urug’ qaynatmasidan esa ich ketishni to’xtatish maqsadida foydalaniladi. Oziq-ovqat sanoatida behi mevasidan murabbo, kompot va konservalar tayyorlanadi.