О`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti transport va logistika fakulteti «hayot faoliyati xavfsizligi»

Yonuvchan suyuqliklarni saqlash va foydalanishda yong‘in xavfsizligi talablari.
Yuqori bosim ostidagi gaz ballonlarini ishlatishda yong‘in xavfsizligi talablari. Modda va materiallarni saqlash hamda yong‘in xavfi bo‘lgan ishlarni bajarishda yong‘in xavfsizligi choralari.
Modda va materiallarning yong‘in xavfi GOST 12.1.044 "Modda va materiallarning yonish portlash xavfi. Ko‘rsatkichlar nomenklaturasi va ularni aniqlash usullari"ga muvofiq aniqlanadi. Yonuvchanlik guruhi – modda va materiallarning yonishga moyilligini (qobiliyatini) belgilovchi tavsifi.
Yonish – progressiv o‘z-o‘zidan tezlashish sharoitlarida oqib o‘tadigan ekzotermik reaksiyadir.


Alangalanish va portlashi mumkin bo‘lgan havodagi yonuvchi modda ma’lum chegarda bo‘ladi: quyi – NVP va yuqori VPV. Konsentratsiyasi quyi NVPdan past bo‘lgan yonuvchi aralashmaning alangalanishi yuz bermaydi (aralashmada yonuvchi moddaning molekulalari yetarli emas) va VPVdan yuqori bo‘lsa (aralashmada kislorod molekullari yetarli emas). VPV va NVP oralig‘idan farq qancha katta bo‘lsa, modda shunchalik xavfli bo‘ladi. Bu parmetrlarning ko‘rsatkichlari kamayishi mumkin, agar changli havo arlashmlarida namlik yuqori bo‘lsa, masalan yonuvchi changlar havo bilan (shakar, un, ko‘mir).
Yuqori ko‘rsatib o‘tilgan parmetrlar gaz va bug‘larning haroratiga bog‘liq, ya’ni harorat 1000S va undan yuqoriga ko‘tarilsa, alangalanishning quyi chegarasi 8-10 % kamayib, angalanishning yuqori chegarsi 12-15% ortib boradi.
Xulosa qilib aytilsa, moddaning yong‘in xavfi qancha ko‘p bulsa, quyi chegara kamayib, yuqori chegara ko‘tarilib o‘z-o‘zidan alangalanish harorati esa pasayib boradi.
Bir qator gazlar va suyuqlik bug‘lari uchun quyi (NVP) va yuqori (VPV) ko‘rsatkichlari:
- atsetilen 3,5 - 82 %;
- tabiiy gaz 3,8 – 19,2 %;
- benzin 1 – 6 %;
- uglerod okisi 12,8 – 75 %.
Chaqnash harorati – bu maxsus sinov jarayonida yonuvchi suyuqlikning yuzasida xosil bo‘lgan bug‘lar yondirish manbasi ta’sirida havoda chaqnash yuz beradigan suyuqlik haroratidir. Bunda suyuqlikning bug‘lanish tezligi kichik bo‘lganligi sbabli barqaror yonish kuzatilmaydi. Chaqnash harorati ochiq idishdagi moddalarning qanday haroratda alangalanishiga tayyorligini va yong‘in xavfi mavjud bo‘lishini ko‘rsatadi.
Chaqnab yongan suyuqlik bug‘larining ajratgan issiqligi ta’sirida suyuq¬lik yuzasidan ajarlib chiqayotgan bug‘ miqdori yonish uchun yetarli bo‘lsa, yonish jarayoni davom etadi, agar aksincha bo‘lsa o‘chib qoladi.
Mana shu xoccalarga asoslangan holda suyuqliklar ikki turkumga bo‘linadi:
1) Agar suyuqlikning chaqnash harorati yopiq tigelda 61°C ga, ochiq tigelda 660S teng yoki kichik bo‘lsa, bunday suyuqliklar yengil alangalanuvchi suyuqliklar (YEAS) deb ataladi. Ularga spirtlar, atseton, benzin va boshqa suyuq¬liklar kiradi.
2) Agar suyuqlikning chaqnash harorati yopiq tigelda 61°C dan, ochiq tigelda 660S katta bo‘lsa, bunday suyuqliklar yonuvchi suyuqliklar (YOS) deb ataladi. Ularga yog‘lar, mazut, glitserin va boshqalar kiradi.