Epidemiologiyasi.
Kasallik manbai asosan yirik va mayda shoxli hayvonlar,
shuningdek, otlar, eshaklar, bug‗ular va cho‗chqalar xisoblanadi. Kasallangan
hayvon najasi, siydigi, so‗lagi bilan kuydirgi mikrobini ajratib atrof muhitni
(tuproq, suv, jun va b.) ifloslantiradi. O‗lgan hayvonning qoni, terisi, juni va ichki
organlari ham ancha vaqtgacha xavfli bo‗ladi. Odamga kuydirgi asosan teri va
shilliq parda orqali: kasallangan xayvonlarni parvarish qilishda, ularning
chiqindilari, xom ashyosi (terisi, juni, mo‗ynasi, go‗shti), o‗lgan mollarni jasadlari
bilan ishlaganda, shuningdek qushxona, teri, jun va mo‗yna bilan ishlovchi
xodimlarga yuqadi. Kuydirgi kasal xayvon so‗yilganda, nimtalanganda, go‗shti
iste‘mol qilinganda, shuningdek infeksiyali chang havodan nafas olinganda ham
yuqishi mumkin. Ayrim hollarda kuydirgini qon so‗ruvchi pashshalar (so‗na,
chivin) ham yuqtirishi mumkin. So‗nggi yillarda, keng olib borilayotgan
sanitariya-gigienik va veterinariya tadbirlari hayvonlar go‗shti, terisi, juni ustidan
doimiy sanitariya nazorati olib borilayotganligi tufayli yurtimizda kuydirgi
kasalligi juda kam kuzatilmoqda.
Patogenezi.
Kuydirgi qo‗zg‗atuvchisi organizmga jarohatlangan teri, shilliq
qavat, nafas yo‗llari orqali tushadi. Teri jarohati orqali kirganda bakterial toksin
ta‘sirida serozli-gemorragik yallig‗lanish, mikrotsirkulyatsiyani bo‗zilishi, shishni
hosil bo‗lishi va atrofdagi to‗qimalarda gemorragik o‘zgarishlar, koagulyatsion
nekrozni yuzaga kelishiga sabab bo‗ladi. Xarakatdagi makrofaglar mikroblarni
254
yaqinda joylashgan limfa tugunlariga olib kirib limfadenit rivojlantiradi. Agarda
bakteriyalar tusiqlardan o‗tib qonga tushsa bakterimiya kuzatilib kasallikni
tarqalgan shakli rivojlanadi.
Klinikasi.
Yashirin davri 2-3 kun, ba‘zan 6-8 kunga cho‗zilishi, yoki bir
necha soatgacha qisqarishi mumkin. Infeksiyaning organizmga kirish yo‗liga
qarab, kasallik turlicha: teri va septik xillarda kechadi.
Kuydirgi ko‗pincha teri karbunkuli ko‗rinishida kechadi. Kasallikning
birinchi kuni bemor darmonsizlik xis etib, biroz badani qaqshaydi va boshi
og‗riydi, keyingi kuni eti uvishib, qaltiraydi va tana xarorati tezlik bilan 39-40°C
gacha ko‗tariladi, bosh va tana og‗rig‗i kuchayadi, uyqusi buziladi. Terida,
kuydirgi tayoqchasi kirgan joyda qichishadigan qizil tuguncha (papula) paydo
bo‗ladi. Bir necha soatdan so‗ng tuguncha ichida seroz suyuqlik yig‗ilib, diametri
2-3 mm li pufakcha (vezikula) hosil bo‗ladi. Keyinchalik pufakcha ichidagi
suyuqlikka qon aralashadi. Pufakcha yorilgach, o‗rnida yara (karbunkul) paydo
bo‗ladi, bu yara tezda qotib, quriydi va qo‗ng‘ir rangli qora qo‗tir bilan qoplanadi.
Kuydirgini lotincha "Antrax" (ko‗mir) deb atalishining boisi ham shundadir. Qora
qo‗tir doirasi asta-sekin kattalashib boradi, gardishida qizil hoshiyali bo‗rtma va
mayda pufakchalar paydo bo‗ladi. Yara atrofida bunday mayda pufakchalarning
paydo bo‗lishi, ancha keng joyda shishning bo‗lishi va bu karbunkul hamda
shishning og‗riqsizligi kuydirgiga juda hos bo‗lib, boshqa o‗xshash yaralardan
farqlashimizda ahamiyatlidir.
255
Do'stlaringiz bilan baham: |