O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

3.
 
Nisbiy yeyilishni o’lchash.
4.O’lchamli yeyilishni o’lchash.

---

O’lchamli yeyilish asbobsozlik mikroskopida yoki proektorda o’lchanadi. 
Oxirgi paytda tajribagacha kesuvchi asbob kesuvchi qirrasining konturi 
ko’chirib olinadi, kesuvchi qirraning siljish kattaligi va shuningdek o’lchamli 
yeyilishi aniqlanadi. Ba'zan o’lchamli yeyilishni orqa yuza bo’yicha yeyilish
maydonchasi balandligini o’lchash bilan va quyidagi formula aslida hisoblab 
aniqlanadi: 
 
U = h
orq
tg

,
(27) 
bu yerda

- orqa burchak (rasm-63). 
38-rasm
. O’lchamli yeyilish bilan orqangi yuza bo’yicha
emirilishni bog’liqligi: 
Biroq bu usul xatoliklarga olib keladi. O’lchamli yeyilishni detalni konusligini 
o’lchab aniqlash mumkin. Keskichlarni qizishi va elastik deformatsiyalanishini 
ta’sirini o’rganib chiqarish uchun tizim quyidagicha kurinishga ega bo’ladi. Xo-
maki detal chetlarida ikkita A va B yuzalar yo’niladi (rasm-39). 
39-rasm
. Detalni konusligi bo’yicha o’lchamli yeyilishini aniqlash sxemasi: 
Tizimni siqilishi yuza diametrlari ayirmasining yarimiga teng: 
2
ДА
ДБ
-
Shundan so’ng berilgan meromda V va G ariqchalar orasidagi xomoki detal 
bo’lak yo’niladi. Harorat ta’sirida defformatsiya ta’sirini chiqarib tashlash uchun,
keskich G ariqchaga chiqqanidan so’ng surish to’xtatiladi va keskich ish xolatida 

---

sovigunga qadar qoldiriladi. So’ngra surish yana boshlanadi va Ye bo’lak
yo’niladi. Ye va D nuqtalarda diametrlar farqi yeyilish va siqish natijasida 
umumiy xatolikka teng bo’ladi. 
L – uzunlikda keskichning o’lchamli yeyilish quyidagicha teng: 

 

2
-
-
Д
-
DА
DБ
D
DЕ
U

,
(28) 
minimetr yordamida dastgohda keskich yeyilishini o’lchash uchun murakkab 
bo’lmagan qurilma taklif etilgan.