O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

1.
 
Parmalar va ularni turlari.

---

68-rasm. 
Parmalar turlari: 
Spiral pramalar detalarga ichki teshik hosil qilishda va parma bilan olingan
teshikni zenkir, razvyortkalash hamda rezba hosil qilish mumkun. Odatda parma 
bilan ochilgan teshikning diametri parmaning diametiridan katta bo’ladi. Bunga
parmaning urilishi, uning noto’g’ri charxla-nishi hamda parmalash dastgohining
urilishi sabab bo’ladi. Xozirgi vaqtda qattiq qotishma materialning plastinkasidan 
tayyorlangan parmalar ko’p tarqalgan bo’lib, ular quyidagi 4 xil turga 
bo’linadi: 
1.To’g’ri ariqchali. 
2.Vintsimon ariqchali. 
3.Vintsimon ariqchasi 60° burchak ostida joylashgan. 
4.Qiyshiq ariqchali. 
To’g’ri ariqchali parmalar tayyorlanishi jixati-dan sodda bo’lib, lekin chuqur 
teshiklarni hosil qi-lishda qirindini yomon chiqaradi. Ariqchasi 60° burchak ostida 
joylashgan 
parmalar 
maxsus 
chu-qur 
teshiklarni 
hosil 
qilishda 
qo’llaniladi.Masalan:cho’yanlarga ishlov berishda l=10*D ,mm bo’lsa bu teshik 
chuqur teshik deyiladi. Formuladan l-teshikning chuqurligi, D- teshikning 
diametiri. 
Qiyshiq ariqchali parmalar listsimon po’lat-larni toblangan ZOXGS markasidan 
tayyorlangan 
detallarga 
teshik 
ochishda 
qo’llaniladi.Perosimon 
parmalar.Perosimon parmani plastinka tarizida tasavvur qilinib, uning kesuvchi 
qirralari parmani o’qiga nis-batan simmetrik joylashgan bo’ladi. Perosimon 
parma-lar konstruktsiyasini sodda ligi va tayyorlanish jixa-tidan arzonligi bilan 
ajralib turadi. Lekin oxirgi paytda kam ishlatiladi. Chunki parmalash jarayonida 
katta kesish tezligi bilan ishlashga ruxsat etilmaydi.Ular asosan qo’l yordamida 
diametrlarga teshik hosil qilishda qo’llaniladi. 

---

69-rasm.
Perosimon parmalar: 
Parma cho’qqisining burchagi 2

ishlov berilayot-gan materialga bog’liq holda 
qabul qilinadi. Umuman 2

burchak 90° dan 140°gacha tavsiya etiladi.2

=90°-
140° Uning kichik miqdori yumoloq materiallarga ishlov beriladi, katta miqdori 
esa qattiq material-larga ishlov berishda qo’llaniladi. Uning orqangi burchagi 

5°-
6° ni tavsiya etiladi. Parmalash jarayoni-da ishqalanishni kamaytirish uchun 
parmaning (sirt) yon tomonida 

1
burchagi 3°-70ga teng qilib tayyorlanadi.