Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta'lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti «muqobil energiya manbalari» kafedrasi

№	Sexning nomi	Pn, kVt	Kт
соs φ
1	Natriy sulfat sexi	1200	0,6	0,85

Reaktiv quvvat kompensatsiyasi masalasi quyidagi ifodalar yordamida aniqlanadi:

1. Sexning hisobiy aktiv quvvat miqdori aniqlanadi:

bu yerda: P_n va K_t qiymatlari 1-jadvaldan olinadi.

2. Sexning hisobiy reaktiv quvvat miqdori aniqlanadi:

bu yerda: tgφ qiymati 1-jadvalda berilgan cosφ qiymatiga mos ravishda aniqlanadi.

3. Aniqlangan aktiv va reaktiv quvvatlar yordamida sexning kompensatsiyadan oldingi to‘la quvvat miqdori aniqlanadi:

8.2-jadval. Olingan natijalar

№	Sexning nomi	Ph, kVt
1	Natriy sulfat sexi	720	446	846,9

8.3.MUSTАQIL YECHISH UCHUN VARIANT.

№	Sexning nomi	O’rnatilgan quvvat, РN	соs	КТ
1	Natriy sulfat sexi	670	0,85	0,8
	Maydalash sexi	450	0,7	0,7
2	Zavod boshqarmasi	800	0,85	0,7
	Sinov tekshirish bo‘limi	500	0,8	0,75
3	Nasosxona	750	0,8	0,65
	Kompressorxona	600	0,75	0,7
4	Ftor tuzi sexi	800	0,85	0,75
	Superfosfat sexi	840	0,6	0,55
5	Omborxona	1030	0,8	0,7
	Eritmalar ombori	950	0,8	0,75
6	Shlifoval korpus	550	0,65	0,4
	Oshxona	660	0,6	0,35
7	Gazogenerator sexi	400	0,6	0,35
	Kislota bo‘limi №1	655	0,65	0,7
8	Kislota bo‘limi №1	800	0,87	0,9
	Kislota bo‘limi №2	1050	0,65	0,4
9	1-tayyorlov sexi	1100	0,6	0,5
	2-tayyorlov sexi	750	0,75	0,6
10	Yuvishbo'limi	1100	0,7	0,45
	Mahsulotxona	400	0,65	0,4
11	Issiqlik elektr markazi	1200	0,6	0,5
	Zavod boshqarmasi	500	0,85	0,47
12	Tayyor mahsulot ombori	1100	0,7	0,7
	Homashyo ombori	480	0,75	0,31
13	Avtopark	400	0,64	0,32
	1-nasosxona	700	0,75	0,32
14	2-nasosxona	750	0,64	0,31
	Ta'mirlash-mexanikasexi	800	0,65	0,23
15	Quyuv sexi	900	0,7	0,5
	Mexanika sexi	850	0,7	0,65
16	Instrumental sex	660	0,6	0,7
	Qadoqlash sexi	740	0,9	0,7
17	Taxtani qayta ishlash sexi	630	0,5	0,4
	Yig'uv sexi	560	0,7	0,4
18	Temirchilik sexi	320	0,6	0,8
	Tajriba-sinov	845	0,75	0,85
19	Kompressorxona	550	0,85	0,75
	Nasosxona	610	0,8	0,7
20	Laboratoriya	630	0,78	0,8
	Ta'mirlash-mexanika sexi	800	0,7	0,65
21	Quyuv sexi	570	0,78	0,8
	Instrumental sex	200	0,8	0,7
22	Qadoqlash sexi	570	0,4	0,8
	Taxtani qayta ishlash sexi	350	0,8	0,7
23	Yig'uv sexi	550	0,4	0,65
	Temirchilik sexi	787	0,7	0,75
24	Zavod boshqarmasi	120	0,6	0,85
	Laboratoriya	747	0,75	0,8
25	Nasosxona	1600	0,7	0,65
	Quyuv sexi	400	0,45	0,62
26	Mexanika sexi	450	0,42	0,65
	Instrumental sex	750	0,55	0,6
27	Qadoqlash sexi	1100	0,45	0,85
	Taxtani qayta ishlash sexi	450	0,65	0,6
28	Yig'uv sexi	510	0,6	0,85
	Temirchilik sexi	650	0,4	0,8
29	Tajriba-sinov	710	0,4	0,8
	Kompressorxona	500	0,5	0,7
30	1-tayyorlov sexi	800	0,75	0,8
	2-tayyorlov sexi	400	0,75	0,8
31	Bo`yash sexi	660	0,4	0,65
	Tikuv fabrikasi	500	0,7	0,62
32	Quyuv sexi	400	0,7	0,65
	Qozonxona	650	0,6	0,6
33	Mexanika sexi	890	0,8	0,85
	Elektrofizik korpusi	590	0,8	0,6
34	Dekorativ iplar ombori	780	0,8	0,85
	Zavod boshqarmasi	560	0,75	0,8
35	Garaj	620	0,85	0,8
	Tayyor mahsulot ombori	520	0,8	0,7

AMALIY MASHG’ULOT №9
ELEKTR TA’MINOTI TIZIMIDA REAKTIV QUVVAT KOMPENSATSIYASI HISOBIGA TEJALGAN ENERGIYANI HISOBLASH.
Reja:
9.1.Nazariy qism.
9.2.Mаsаlаlаrni yechish uchun misоllаr.
9.3.Mustаqil yechish uchun misоllаr.
9.1.NAZARIY QISM.
Reaktiv quvvatni elektr ta’minoti tizimida kamaytirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish zarur ahamiyatga ega. Sanoat korxonalarida reaktiv quvvatni energosistemadan kam qabul qilishning ikki yo‘li mavjud:

2. 
   Tabiiy usul;
   
3. 
   Maxsus kompensatsiyalovchi qurilmalarni ishlatish usuli.
   

8-amaliy mashg‘ulot natijalari asosida Natriy sulfat sexining reaktiv quvvatga bo‘lgan talabi Q_h aniqlangan edi.
8.2-jadval. Olingan natijalar

№	Sexning nomi	Ph, kVt	kVAr	kVA
1	Natriy sulfat sexi	720	446	846,9

Quyidagi ifoda yordamida ana shu Q_h dan qancha miqdori iste’molchining o‘zida ishlab chiqarilishi, ya’ni kompensatsiya qilinadigan quvvat miqdori aniqlanadi:

Q_kq=P_h∙ (tgj₁ – tgj₂)=720∙(0,62-0,328)=210,2 kVAr
bu yerda:
tgφ₁ – iste’molchining kompensatsiyaga qadar bo‘lgan reaktiv quvvat koeffisienti bo‘lib, u quyidagicha aniqlanadi:
= =0,62
tgj₂ – normativ reaktiv quvvat koeffisienti bo‘lib, u 0,328 ga teng. Umumiy holda iste’molchining reaktiv quvvat koeffisienti tgj=0,328 ga teng bo‘lishi kerak. Bu esa aktiv quvvat koeffisientining cosφ=0,95 ga teng bo‘lishi bilan ifodalanadi. Quvvat koeffisientlarining bu qiymatlarda bo‘lishi, energotizimning normal ish holatini (tarmoqlardagi quvvat isroflarining ruxsat etilgan qiymatlarda ekanligini) xarakterlaydi. Reaktiv quvvatni kompensatsiya qilishning asosiy maqsadi ham, aktiv va reaktiv quvvat koeffisientlarining me’yoriy ko‘rsatkichlarini ta’minlashdan iboratdir.
Q_kq qiymati 50 kVArdan kam bo‘lgan iste’molchilarda, kompensatsiya masalasi ko‘rib chiqilmaydi. Sababi, yuqorida ta’kidlanganidek, kompensatsiya qilish maxsus kompensatsiyalovchi qurilmalar yordamida amalga oshiriladi. Q_kq qiymati 50 kVArdan past bo‘lgan iste’molchilarda bu qurilmalarning o‘rnatilishi o‘zini iqtisodiy jihatdan oqlamaydi.
Q_kqning qiymatiga qarab, Q_kq ≤Q_kb shartiga muvofiq kondensator batareya quvvati tanlanadi. Bu yerda Q_kb kompensatsiya qilinadigan quvvat miqdorini ishlab chiqaruvchi kompensatsiya qurilmasining quvvatidir. Bugungi kunda sanoat korxonalarida kompensatsiyalovchi qurilmalar sifatida kondensator batareyalardan foydalanilmoqda. 1-ilova ma’lumotlaridan foydalanib yuqoridagi shartni qanoatlantiradigan kondensator batareyalari quvvatini tanlaymiz. Q_kq=210,2 kVArga teng. 1-ilovadagi jadvaldan shu qiymatga yaqin va undan yuqori bo‘lgan Q_kb=250kVar kondensator batareya qurilmasi tanlanadi. Lekin bu qiymat Q_kq dan ancha katta. Bu esa o‘z navbatida qo‘shimcha quvvat isrofiga olib keladi. Shunday hollarda istisno tariqasida ±10 kVAr qiymatga farq qiladigan kompensatsiyalovchi qurilmalarni tanlash tavsiya etiladi. Shundan kelib chiqib, Q_kb=216 kVar qiymatidagi УКТ -216-0,38У3 markali kondensator batareya tanlanadi. Bu yerda: У – устройтва; qurilma, К – компенструющий; kompensatsiyalovchi, Т – по регулировании по току нагрузки; ya’ni tok bo‘yicha rostlanadigan kompensatsiya qurilmasi; 216 – bu qurilmaning nominal quvvati, kVAr; 0,38 – nominal kuchlanishi, kV; У3 – qurilmaning yopiq holdagi binolarda ishlatilishi.
8. Kompensatsiyalovchi qurilma o‘rnatilgandan keyingi hisobiy reaktiv quvvat miqdori aniqlanadi:
Q_kk=Q_h-Q_kb=446-216=230 kVAr
9. Kompesatsiyadan keyingi to‘la hisobiy quvvat aniqlanadi:

_10. Reaktiv quvvatni kompensatsiya qilish yordamida tejalgan reaktiv quvvat miqdori aniqlanadi:

1-ilova. Reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi kondensator batareyalari
haqida ma’lumotlar

Kondensator batareya quvvati, kVAr	Kuchlanishi, kV	Markasi
75	0,38	УКТ -200-0,38У3
100	0,38	УКТ -100-0,38У3
150	0,38	УКТ -150-0,38У3
216	0,38	УКТ -216-0,38У3
250	0,38	УКТ -250-0,38У3
324	0,38	УКТ -324-0,38У3
350	0,38	УКТ -350-0,38У3
400	0,38	УКТ -400-0,38У3
500	0,38	УКТ -500-0,38У3
600	0,38	УКТ -600-0,38У3

9.3.MUSTАQIL YECHISH UCHUN VARIANT.

№

Sexning nomi