O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti universiteti

Xulosa 

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

KIRISH 

  

Til millat qiyofasining bir bo`lagi. Shu sababli hali mustaqillikka ilk 

qadamlar tashlanayotgan davrdayoq ona tiliga davlat maqomi berish masalasi kun 

tartibiga qo`yilgan va bu ish amalga oshirilgan edi. 

  

Istiqlol tufayli milliy tilshunoslikda tub burilishlar yuz berdi. Til va nutq 

hodisalarining farqlanishi, gap bo`laklari, xususan, kesim va sodda gap qurilishi 

bilan bog`liq ta‟limotning o`zgarishi mavjud ko`pgina qoidalarni qayta ko`rib 

chiqish ehtiyojini yuzaga keltirdi. Uzluksiz ta‟limda sodda gap turlarining 

nomlanishi, ular orasida ishlatiladigan tinish belgilari, tobe tarkibli sodda gap 

turlarini ajratish, qo`shma gaplarning qurilish qoliplarini belgilash bilan bog`liq 

qator muammolar yuzaga keldi. 

Sodda gap va uning turlari masalasi tilshunosligimizda an‟anaviy usullarda 

ham, formal-funksional usulda ham mukammal o`rganilgan. F.Kamol,U.Tursunov, 

F.Abdullayev, A.G`ulomov, A.Rustamov, G`.Abdurahmonov, M.Asqarova, 

A.Hojiyev, Sh.Rahmatullayev, A.Abduazizovлар o`zbek tilida sodda gap 

ta‟limotiga tamal toshlarini qo`yishgan bo`lsa, keyinchalik A.Berdialiyev, 

N.Mahmudov, A.Nurmonov, H.Ne'matov, R.Sayfullayeva, M.Qurbonova, 

L.Raupova, B.Mengliyev va boshqalar sodda gapni yangicha usul – formal-

funksional (shakl-vazifaviy) tadqiq yo`nalishida o`rgandilar. 

  

Ta`kidlash kerakki, an‟anaviy tilshunoslikda sodda gap va uning turlarini 

o`rganish borasida fundamental tadqiqot ishlari bajarilgan bo`lishiga qaramay, 

tilshunoslarimiz nazaridan chetda qolgan ba‟zi masalalar ham mavjud ko`rinadi. 

  

Buni sodda gap turlarining belgilanishida, muayyan bir tur ichida shu turga 

kiruvchi gaplarning tasnifida, bog`lovchi vositalarning funksional salmog`ini 

aniqlashda va shu kabi qator masalalar talqinida kuzatish mumkin. Bunday 

masalalar jumlasiga yana murakkab sintaktik qurilma shakllanishida tub va 

tayanch strukturalarning mavqei, ustpredikativlik masalasi, murakkab sintaktik 

qurilma nafaqat til sistemasining, balki nutq sistemasining ham faollik ko`rsatishi 

obyekti ekanligi kabilarni kiritish mumkin.