O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

ham 
qayd etilgan. Jumladan, u to‘rt yil (711-715) davomida qorluqlar bi­
lan 
jang qilib, mag‘lub qildi va qarluqlar Turkxoqonligigabo‘ysunadigan 
bo‘ldi. Qapag‘an xoqon Kul tiginning jasoratiga va xalq orasidagi ob- 
to ‘yiga hasad qilib, qo‘shinga o‘zi bosh bo‘lib, to‘quz o‘g‘uzlarga qarshi 
jangga 
ketdi. Qarorgohda ayollar va bolalar qoldi. Qapag‘an xoqon Kul 
tiginga ayollar va bolalami qo‘riqlashni topshirib ketdi. Bundan xabar­
dor bo‘lgan qarluqlar, Kul tigindan qasos oladigan payt keldi, deb qaror- 
gohga hujum qildilar. Qarluqlar, xoqonlik qo‘shinlari ikki frontda urush 
plib 
bora olmaydilar, deb o'ylagan edilar. Asosiy kuchlaming urushga 
ketganidan foydalanmoqchi bo'lgan qarluqlaming rejasini Kul tigin bar- 
bod qildi - u qarorgohni bir o‘zi himoya qildi. Bu voqea Kul tigin biti- 
koshida shunday tasvirlanadi: “Onam xotun, keyingi onalarim, opalarim, 
kelinlarim, xonzodalarim, tirigingiz cho‘ri bo‘lar edi, o‘ligingiz cho‘lu 
feiyobonda, yo‘lda yotib qolar edingiz!” (Ktu 49). Kul tiginning jasorat 
haqida xitoy yilnomalarida ham bayon qilingan.25
Kul tiginning halokati Bilga xoqon uchun og‘iryo‘qotish bo‘ldi. Bil­
ga xoqon inisining halokatidan qattiq qayg‘uradi, “Kul tigin bo‘lmasa, 
feutunlay o‘lar edingiz. Inim Kul tigin vafot etdi, vujudim alam chekdi. 
Ко ‘rar ko‘zim ko‘rmayotganday, bilar aqlim bilmayotganday bo‘ldi, jo- 
nim azobda qoldi” (Ktu 50). Bitiktosh so‘ngida Kul tiginning azasiga 
betdan, So‘g‘d davlatidan, Buxorodan odamlar kelgani to‘g‘risida bayon 
qilinadiki, bu dalillar ham, birinchidan, Turk xoqoniigining Bilga xo­
qon hukmronligi davrida dunyo xaritasida katta mavqe egallaganini, ik- 
kinchidan, Kul tiginning shaxs sifatida ham atrof mamlakatlarda obro‘- 
e’tibor qozonganini yana bir marta ko‘rsatadi.
Bilga xoqon bitiktoshi. Bilga xoqon bitiktoshi mazmunan Kul ti­
gin bitiktoshiga yaqin. Bilga xoqon kichik bitigining birinchi-yettinchi 
satrlari Kul tigin kichik bitigining birinchi va ikkinchi satrlarinmg aynan
K
K,apanr: Гумилев JI.H. Древние тюрки. Изд. “Наука”, Главная редакция восточной лите­