O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

o‘g ‘uz-qipchoq turkiy adabiy tili 
deb yuritiladi.
Shu o‘rinda o ‘zbek mumtoz adabiyotini va o'zbek adabiy tilini 
davrlashtirish masalasiga e ’tibor qaratish zaruratini aytib o‘tmoqchimiz. 
“Oltin 0 ‘rda adabiyoti” terminini o‘zbek adabiyotshunosligiga birinchi 
bo‘lib Miyon Buzruk olib kirgan88. Oltin 0 ‘rda davlati o‘zbek adabiyo­
ti rivojida alohida bosqichga zamin yasadi. Bu davr adabiyoti o‘zidan 
oldingi va keyingi davr adabiyotini aslo takrorlamagan, aksincha, o ‘z 
qiyofasiga, mavqeiga ega bo'lgan adabiyotdir. Oltin O 'rda davlatidagi 
ijtimoiy, siyosiy hayot madaniy hayotning tubdan yangilanishiga, o ‘ziga 
xoslik kasb etishiga xizmat qildi. 0 ‘rta Osiyodagi madaniy va adabiy 
hayot Oltin 0 ‘rdaga ko‘chdi. Bu ko'chish tarix oqimining tabiiy sama- 
rasi bo‘lgan edi. Shu bois “Oltin 0 ‘rda o'zbek adabiyoti” degan termin- 
dan istifoda etish, Oltin 0 ‘rdada va Misr Mamluklar davlatida yaratilgan 
adabiy jarayonga nisbatan shu terminni qo‘llash maqsadga muvofiqdir.
Oltin 0 ‘rda adabiy muhitining o‘ziga xosligi. 
Oltin 0 ‘rda adabiy 
muhiti shunisi bilan diqqatga sazovorki, 
birinchidan,
o‘zbek adabiyoti- 
ga musulmon madaniyatini va islom dinini yoyish uchun o'zbek tilida 
birinchi marta 
agiograftk
(payg'ambarlar tarixiga oid) asarlar yaratildi. 
Nosiruddin Burxoniddin Rabg'uziyning “Qisasi Rabg‘uziy” (710\1310- 
yil), Mahmud ibn Ali as-Saroyining “Nahjul - farodis” (“Jannatlarga oc­
hiq y o 'l”, 761/1361-yil), Xisom Kotibning Jumjuma sulton” (1368\69 
yillar; boshqa bir qo‘lyozmada 1375\76 yillar) asarlari buning yorqin na- 
munasidir. “Qisasi Rabg‘uziy” singari “Qisas ul-anbiyo”larning o‘zbek 
tilidagi ko‘plab nusxalari bugungi kunda Turkiya muzeylarida, kutub- 
xonalarida saqlanmoqda. Bu asarlaming ko‘p qismi Oltin 0 ‘rda davlati 
hukm surgan davrda yaratilgan. Mazkur “Qisas ul-anbiyo”laming ak- 
sariyati forschadan qilingan tarjimalardir. Turk olimi Ismat Jamilo‘g ‘li
8®Miyon Buzruk. 0 ‘rta Osiyo va o‘zbek adabiyoti tarixiga umumiy qarash. Toshkent, 0 ‘znashr, 
1930, 60-62-betlar.
226

---

“XIV asrga oid bir “Qisas ul-anbiyo” nusxasi ustida sintaktik tadqiqot” 
(Anqara, 1994) nomli asarida Turkiya kutubxonalarida saqlanayotgan 
“Qisas ul-anbiyo” qo‘lyozma nusxalari to‘g ‘risida ko‘p m a’lumotlami 
bergan.