O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim Vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Samarqand Davlat Universiteti Ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti talabasi

O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim Vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti boshlang’ich ta’lim fakulteti 406-guruh talabasi saitqulova irodaning “o’zbek tilida tinish belgilarining ishlatilishi” mavzusidagi TAQDIMOTI

nuqta

Tinish belgilari
vergul
Nuqtali vergul
tire
Ikki nuqta
Qo’shtirnoq
qavs
Ko’p nuqta
undov
So’roq

Nuqta quyidagi o’rinlarda qo’llaniladi:

1. Tinch ohang bilan aytilgan darak, buyruq va undov gaplarning oxirida: Oydin kecha. Bo’taboy aka Qo’shchinorga yuqori yo’l bilan ketayotgandi.

2. Birinchi qismida nuqta, vergul, undov yoki so’roq belgisi ko’chirma gap o’rtasida kelgan muallif gapidan so’ng: “yo’q, har so’zdan hurkabermang,- dedi Sayramov, Qalovini bilsangiz qor yonar emish. Ishning bilsa dala ham choyxona ham obod…”

3. Qisqartirilgan ism familyaning birinchi harfidan keyin: A.Qodiriy.

4. Sanash yoki ayrim fikrning qismlarini ifodalagan va oy, kun, yillarni bir-biridan ajratish uchun qo’llangan raqam yoki harflardan keyin: 1.2.3, 7.03.92 yil kabi

Vergul tinish belgisi

• Uyushiq bo’laklar orasida: Olma, Anor, Gilos.
• Undalmalarni ajratish uchun: Do’stlarim asl bahor haqida qalbimizda qo’shiq yangrasin.
• Kirish so’zlarni va tuzilish tomondan murakkab bo’lmagan kirish gaplarni ajratish uchun: Modomiki, haqingizda shu qobilda so’z yurar ekan, albatta behuda bo’lmasa kerak deb o’ylayman.
• Ha va yo’q so’zlarini gap bo’laklaridan ajratish uchun: - Xafa bo’ldingizmi, xato gapirdimmi? – Yo’q, yo’q. ,- dedi Olimjon.

Ikki nuqta quyidagi hollarda ishlatiladi:

• Uyushiq bo’laklardan oldin kelgan umumlashtiruvchi so’zdan so’ng; Xolmurodning do’stlari: Salim, Zarif, Dilshodlar keldi.
• Ko’chirma gapdan oldin kelgan muallif gapidan so’ng: Adam birdan samovarchiga buyruq beradi” Musavoyga joy solib ber”.

Nuqtali vergulning ishlatilishi:

1. O’z ichida vergul bo’lgan yoyiq uyushiq bo’laklar orasida: Mehnat, ijod odam sharafi,

Dil yorug’I, hayot quvonchi,

Hammasining asli manbayi

Sen, Vatanim-tinchlik tayanchi.

2. Ichida verguli bo’lgan, ma’lum darajada mustaqillikka ega bo’lgan sodda gaplar orasida:

Zunnunxo’ja Siddiqjonning tarafini olgan bo’lib, kampirga qarab so’z qotsa

So’roq
So’roq
Noaniq
Undov
Buyurish
Kuchli
Gap

Ko’p nuqta quyidagi hollarda ishlatiladi

• Fikrning tugallanmasligi, so’zlovchining yana nimadir aytmoqchi ekanligini ko’rsatish uchun;
• Ba’zan so’zlovchining o’ylashi, mulohaza qilishini ko’rsatadi: Ochilsam ….Voy, buncha mazali so’z.
• Biror so’z yoki gapning tushurilishini bildiradi.

Qavs

Qavs

1. Ifodalanayotgan fikrga yoki uning biror bir bo’lagiga qo’shimcha izoh beruvchi so’z yoki iboralar qavsga olinadi: Viktor(Lizaning ukasi)

2.Kirish gaplar yoki remarkalar qavsga olinadi.

Tire

• Ot, son , olmosh, harakat nomi bilan ifodalansa, kesim bilan bog’lamasiz birikkan ega bilan kesim orasida;
• Uyushiq bo’laklar dan so’ng kelgan umumlashtiruvchi so’zdan oldin;
• Ajratilgan bo’lak bilan izohlanmish orasida;
• Kirish gaplar bilan gap bo’laklari o’rtasida;
• Muallif gapi bilan ko’chirma gap orasida;
• Diolog tipidagi gaplarda;
• Kutilmagan voqea-hodisani ifodalagan gaplardan oldin.

QO’SHTIRNOQ

QO’SHTIRNOQ

• Ko’chirma gaplarda;
• Sitatalar;
• Badiiy asar, jurnal, kino…spektakl nomlari;
• Ichki monologda;
• Sinflar, buyruqlarga qo’shib yoziladigan ayrim harflar;
• Matn ichida kelgan maqolalar, hikmatli so’z va iboralar;
• Mahsulotlarning, o’simliklarning turini, mashina, televizor kabilarning markasini bildiruvchi nomlar;
• Muassasa, tashkilot, korxona, jamoa nomlari qo’shtirnoqqa olinadi.

E’TIBORINGIZ

E’TIBORINGIZ

UCHUN

RAXMAT…!