O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher Navoiy nomidagi

Parxar-Kulob kichik vohasi
dir. 
Bu kichik vohaning bir necha joylarida qadimgi dehqonchilik jamoalarining 
moddiy madaniyat izlari saqlanib qolgan. Aslida Qizilsuv daryosi YAxsuv va 
Tairsuv soylari asosida tarkib topgan bo„lib, uning YAxsuv tarmog„i havzasida 
baland-past tepaliklardan iborat Parxar-Kulob tekisligi hosil bo„lgan. Aynan ana 
shu joyda ushbu kichik mintaqaning ikkita dehqon jamoalariga tegishli qabristoni 
joylashgan. Hozirgi kunda har ikkala qabriston maydonini, bugungi kundagi 
qabristonlar egallagan. Ba‟zan yangi qabrlarni qazish vaqtida bronza davriga 
tegishli qabrlar ham uchratiladi. Afsuski, bu joylarda rejali arxeologik qazishmalar 
o„tkazish man etilgan. Bir qadimgi qabr Xo„ja G„oyib Kulobiy qabristonidan, yana 
biri Parxar shahri yaqinidagi O„rtaboz tepaligidan topilgan. Bu qadimgi qabriston, 
hozirgi zamon qabrlarini qazish vaqtida buzib tashlangan. Ammo, vayron etilgan 
qabrlardan topilgan sopol idishlar aynan Sopolli madaniyatining Mo„lali bosqichi 
bilan xarakterlanadi. Buzilgan qabrlardan yana Andronova qabilalari madaniyatiga 
tegishli bronza bilakuzuklar ham topilgan. 
Kulob va Parxar o„lkashunoslik muzeylari eksponatlari orasida bronza 
davrining tosh giralari
*,
bazalt toshidan ishlangan shon (sapojnaya kolodka) 
topilgan
1
. Ular mahalliy aholi tomonidan o„z tomorqalarida erga ishlov berish
vaqtida topilib, muzey eksponatlari orasidan joy olgan. Ular ham ushbu kichik 
vohaning bronza davri tarixidan guvohlik beradi.
Dehqon jamoalarining yana ikkita qabri shaartuz tumanining Qizil qal‟a 
shahri yaqinidan topilgan. Qabrda ikkita skelet yotgan bo„lib, ular juda boy 
ashyoviy dalillar bilan dafn etilgan. Qabrda ikkita sopol idish, 800 dan ortiq 
bronza, qimmatbaho toshlar, kumush, hatto oltin munchoq va bezaklar topilgan. 
Ikkinchi qabrda ikkita sopol idish va bronzadan ishlangan pichoq uchratilgan. Bu 
1
Виноградова Н.М. Юго-Западный Таджикистан в эпоху поздней бронзы. – М., 2004. – С. 63-64.

---

18 
erdan topilgan sopol buyumlar qabrlarni Sopolli madaniyatining Mo„lali 
bosqichiga tegishli ekanligini tasdiqlaydi. Bu topilmalar Janubiy Tojikiston 
hududida to„rtinchi