O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot instituti

Bemorning tipik muammolari. Rejalashtirish va hamshiralik aralashuvi. 
meningitlarda bemorning tipik muammolariga quyidagilar kiradi: holsizlik, intoksikatsiya, 
varaja tutishi, kuchli bosh og‘riq, markaziy qusish, giperesteziya, tutqanoqlar, es-hushining 
buzilishi, psixomotor qo‘zg‘alish, alahsirash, gallyutsinatsiya, tana va muchalar 
mushaklarining tonik tarangligi, o‘ziga qarab bilmaslik. 
 
Prioritet muammo
bo‘lib, hayotiy muhim funksiyalarning buzilishi hisoblanadi. 
Shuning uchun hamshiraning maqsadi, birinchi o‘rinda, hamshiralik parvarishi va vrach 
ko‘rsatmalarini bajarish orqali, bemor ahvolini turg‘unlashtirishdan iborat. Bunda bemor 
holatini qattiq nazoratga olish, uning pulsi, yurak qisqarishlar soni, arterial qon bosimi, tana 
haroratini tekshirib turish kerak. Hamshira doimiy yuqori nafas yo‘llarining 
o‘tkazuvchanligini tekshirib turadi, ularni elektrootsos bilan tozalaydi. Hamshira shifokorga 
arterial qon bosimidagi yaqqol o‘zgarishlarni (giper-yoki gipotenziya), pulsdagi 
o‘zgarishlarni, tana haroratidagi o‘zgarishlarni aytib turadi. Tutqanoq talvasasida birinchi 
yordamni ko‘rsatadi. Yaqqol giperesteziya bo‘lganligi uchun, hamshira bemorning sensor 
ta‘sirlanishlarini kamaytirishi kerak. U boksda baland yorug‘lik, shovqin, qo‘shimcha 
tovushlar (televizor, telefon) bo‘lmasligini ta‘minlaydi. Parvarish rejasiga albatta, teri va 
shilliq qavatlar parvarishi kiradi. Diurez va ichning regulyar ketishini nazorat qiladi. Ovqat 
tez hazm bo‘ladigan bo‘lishi kerak. Tez-tez kam miqdorda vitaminli suyuqliklar beriladi.
Shifokor bilan bog‘liq bo‘lgan hamshiralik aralashuvida, hamshira shifokor 
ko‘rsatmalariga mas‘uliyat bilan rioya qilib, dezintoksikatsiya maqsadida tomir ichiga 
dorilarni tomchlab yuborish, antibacterial va yallig‘lanishga qarshi davo muolajalarini olib 
boradi. Bemorni va uning yaqinlarini emotsional qo‘llab-quvvatlash kerak. 
Entsefalitlar. 
Entsefalit - bosh miya moddasinng yallig‘lanishidir. Hozirgi paytda o'tkir birlamchi, post 
- yoki parainfektsion entsefalitlar va surunkali entsefalitlar tafovut qilinadi. Birlamchi 
entsefalitlar infektsiyaning bosh miyaga bevosita kirishi natijasida rivojlanadi. Post- yoki 
parainfektsion entsefalitlar qandaydir biror umumiy infektsiya keltirib chiqargan immun 
buzilishlar natijasida rivojlanadi. Barcha entsefalitlarning taxminan 50%i parainfektsion 
entsefalitlarga to'g‘ri keladi. 
«Ensefalit» - bosh miyaning yallig‘lanishi demakdir. Bu yallig‘lanish turli xil sabablar - 
infeksiya, infektsion-allergik va turli xil zaharlanishlar natijasida yuzaga keladi. 
Hozirgacha ensefalitlarning mukammal klassifikatsiyasi yo‘q. Turli mualliflar o‘z 
fikrlarini taklif etganlar. 
Keyingi yillarda chop etilgan ―Asab kasalliklari‖ nomli ishlanmada (1982, 1991yil) 
quyidagi klassifikatsiya keltiriladi.

---

191 
I. Arboviruslar keltirib chiqaradigan entsefalitlar:
kana ensefaliti
yapon ensefaliti
avstraliya ensefaliti
Murrey vodiysi entsefaliti va boshqalar.
II. Polioentsefalitlar:
poliomielit, 
enteroviruslar keltirib chiqaradigan entsefalitlar, letargik (uyqu) entsefaliti
quturish
III. Gerpesli (o‘cho‘qli) turi:
herpes zoster
herpes simplex virusi chaqiradigan entsefalitlar.
IV. O‘tkir virusli infeksiyalar natijasida yuzaga keladigan entsefalitlar.
IV. Sust infeksiyalar chaqiradigan entsefalitlar. Entsefalitlar kelib chiqish sabablarini 
hisobga olib: 
birlamchi - viruslar keltirib chiqaradigan entsefalitlar; 
ikkilamchi - biron-bir infeksiyadan keyin yuzaga keladigan entsefalitlarga