O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot instituti

 
Hamshiralik aralashuvini rejalashtirish va uni amalga oshirish: 
 
10.
Nafas faoliyati buzilganda
: elektoatsos yordamida og‘izhalqumdan shilliqni tortib olish, 
og‘izdan qusish massalarini olish, protezlarni olish, til orqaga ketgan bo‘lsa, uni tortish. 
Zarurat bo‘lsa, kislorod ingalyatori yoki Bobrov apparati orqali kislorod yuboriladi.
11.
Arterial bosimning oshishi yoki pasayishida
- arterial bosimni doimiy kuzatish va 
standart usulda ikkala qo‘lda o‘lchanadi. Bemorlarga dori vositalarini vrach ko‘rsatmasi 
bilan beriladi va tuzni chegaralash bo‘yicha bemorga tushuntirish ishlari olib boriladi. 
12.
Tutqanoq xurujlarida
vrach kelgancha, travmatizatsiyani oldini olish uchun bemorni 
ushlab turish va tilning orqaga ketmaslik chorasini ko‘rishi kerak. Vrach ko‘rsatmasiga 
binoan tutqanoqqa qarshi preparatlarni berish, ularning nojo‘ya ta‘sirini aniqlash va 
tutqanoqlar xaraterini hamda necha marta qaytalanishini belgilab boorish kerak. 
13.
Falajlangan muchalarda og’riq bo’lganda
yoki bosh og‘riqda bemorga analgetiklar 
yuborish. 
14.
Ko’ngil aynish va qusishda 
bemor boshini yona qilish, qusish qoldiqlarini og‘izdan 

---

392 
tozalash, og‘iz oldiga lotok qo‘yish, og‘izni illiq suv bilan chayish va serukal yuborish. 
15.
Harakat faoliyatining buzilishida 
bemorni birovning yordamo bilan harakatlanishiga 
majburlash, chunki ular o‘zlarining gavda holatini mustaqil o‘zgartira olmaydilar. 
Shuning uchun hamshira bemor vaziyatini kuzatish rejasini tuzadi va bemor holatini har 
2 soatda, yotoq yaralar paydo bo‘lishini oldini olish maqsadida o‘zgartirib turadi. Kechki 
muddatlarda, oyoqlardagi kuchsizlik tufayli hassa tayoq, nogironlar aravachasi 
ishlatiladi va bemorlarga ham uni qanday ishlatish o‘rgatiladi. Sekin-asta bemorni 
zinapoyadan mustaqil chiqish yoki uyda mustaqil yurishga o‘rgatiladi. 
16.
Insult rivojlanganda, qo‘l va oyoqlarda 
mushak tonusi
o‘zgaradi, qo‘llarda tonus 
bukuvchi mushaklarda baland bo‘lsa, oyoqlarda yozuvchi mushaklarda tonus baland 
bo‘ladi. Agar o‘z vaqtida spastik muchalarda harakat boshlanmasa, kontrakturalar 
rivojlanishi mumkin va Vernike-Manna holatini shakllanishiga olib keladi. Mushak 
tonusini pasaytirish maqsadida, vrach ko‘rsatmasiga binoan, bemorlarga baklosan, 
sirdalud beriladi. Muchalarga to‘g‘ri holat berishni isultdan bo‘lgandan 2-3-kundan 
keyin boshlanadi, 2 vaziyatda: orqasi bilan va sog‘lom tomonga yotqizish orqali (1,5-2 
soat davomida). 
17.
Hamshira bemorda sezgi buzilishi, asosan og‘riq va harorat sezgisining pasayganligini 
hech qachon unutmasligi kerak. Bunda ovqat harorati, issiq muolajalarni o‘tkazishda, 
ularning haroratini albatta tekshirib turish kerak, kuyishlarni oldini olish maqsadida. 
Sezgi buzilishi tufayli yotoq yaralarning paydo bo‘lishini sezmay qolish mumkin. Og‘riq 
sezgisi oshganda, asosan falajlangan muchada, bemorni optimal vaziyatga yotqizish va 
og‘riqsizlantiruvchilar yoki yallig‘lanishga qarshi vositalar berish kerak. Og‘riqli 
bo‘g‘im immobilizatsiyani talab qiladi, shuning uchun falajlangan qo‘lga bog‘lag‘ichlar, 
manjetlar taqiladi. 
18.
Yotoq yaralar
tananing bo‘rtib chiqqan sohalarida, dumg‘aza, dum qismi, kuraklar, 
tovon, to‘piqlar va h.larda yuzaga keladi. Yotoq yaralar bemorga bir talay muammolarni 
keltirib chiqaradi, bular: og‘riq, spastiklikning oshishi, tiklanish davrining sekinlashuvi 
hamda statsionarda qolish muddatini cho‘zadi va qo‘shimcha davo muolajalari va 
xarajatni talab qiladi. Yotoq yaralarni profilaktikasining eng yaxshi usuli bu yaxshi 
parvarishdir. Hamshira tomonidan yotoq yaralarga qarshi muolajalar olib boorish, uni 
maxsus o‘qitgandan keyin olib boriladi. 
 
Yotoq yaralarni profilaktikasi
quyidagilarga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak: 

Suyak to‘qimasiga bosimni kamaytirish; 

Bemor holatini o‘zgartirganda, uning to‘qimasining ishqalanishini oldini olish 
kerak yoki uning to‘shagini tartibga solib turish kerak 

Suyak ustidagi terini doim nazorat qilib turish kerak 

Terining tozaligini va namligini me‘yorida saqlab turish (teri toza va haddan 
tashqari quruq yoki haddan tashqari ho‘l bo‘lmasligi kerak). 

Bemorga adekvat ovqat va suyuqlik miqdorini ta‘minlash 

Bemorga vaziyatini o‘zgartirish paytida o‘ziga yordam berish usullarini o‘rgatish 

Bemor yaqinlarini bu usullarga o‘rgatish. 
Bemorni funksional krovatga, yotoqqa qarshi matrasga yotqiziladi. Xavfli sohalarga bolinchalar 
qo‘yiladi. Tana vaziyatini har 2 soatga o‘zgartirib turish kerak. Xavfli sohalarni kremlar bilan massaj va 
suyuq sovun bilan yuvib turiladi. Yuvgandan so‘ng terini yaxshilab quritish kerak. Yotoq yaralar 
paydo bo‘lgan bo‘lsa, jarohatni perikis vodorodning 3%li eritmasi bilan yuviladi. Agar 
nekroz sohalari paydo bo‘lsa, jarrohlik yo‘li bilan nekroz sohalari olib tashlanib, 
antibiotiklar bilan jarohat yuviladi va maz qo‘yib jarohat yotoq yaralarga qarshi leykoplastir 
bilan yopiladi. Quyidagi mazlardan foydalaniladi: 5% li bioptin, aktovegin, salkoseril, 
levosin. 

---

393 
10. 
Pnevmoniyani oldini olish uchun
insultning birinchi sutkalaridan boshlab, bemor tana vaziyatini har 2
soatga o‘zgartirib turish kerak, ko‘krak qafasini percussion massaj qilinadi, kuniga bir necha marta hafas 
gimnastikasi: shar, pezinali o‘yinchoqlar shishirish, bir tomoni suvga solingan naychaga puflash kabilar 
bemor tomonidan bajariladi. Havoning harorati 18-22 gradus bo‘lishi kerak, davriy ravishda xona havosini 
almashtirib turish va xonani namli tozalash kerak. Pnevmoniya rivojlanayotganligiga shubha bo‘lsa, 
antibiotiklar boshlaniladi. Kasallikning birinchi kunidan har 6 soatda tana harorati o‘lchab turiladi, harorat 
ko‘tarilsa, uni pasaytiruvchi vositalar qilinadi. 
11. 
Siyish va defekatsiya aktining buzilishi
og‘ir insultlarda doim uchraydi. Ko‘pincha siydikni tuta olmaslik 
kuzatiladi, bu esa yotoq yaralar rivojlanishiga va bemorni psixologik holatining yomonlashuviga olib 
keladi. Parvarishning muhim tomonlaridan biri sutkalik siydik miqdorini, siyish va defekatsiya chastotasi 
va mavjud bo‘lgan siydik kateterini nazorat qilishdir. Bemor to‘shagiga kleyonka qo‘yiladi yoki pampers 
kiydiriladi. Doimiy kateterda uroinfeksiya rivojlanish xavfi yuqori bo‘ladi, uni oldini olish uchun siydik 
pufagini har 4-6 soatda furatsilinning 1:5000 eritmasi bilan yuvib turiladi. Siyish aktini regulyatsiya qilish 
uchun bemorni urinar o‘rgatish yaxshi effekt beradi, ya‘ni qat‘iy soat bo‘yicha siyishni mashq qilish, bunda 
sudno bemor to‘shagiga yaqin joyda turishi kerak. 
Qabziyatda diyetaga rioya qilish, zarurat bo‘lsa tozalovchi klizmalarni qilish kerak. 
29.
Tromboemboliyani profilaktikasi uchun bemorni barvaqt faollashtirish kerak, oyoqlarini ko‘tarib 
qo‘yish kerak, compression paypoqlar, boldirni elastic bintlar bilan bog‘lash, antikoagulyant yoki 
antiagregant bositalar qilinish chora-tadbirlari amlga oshiriladi. 
30.
Nutqdagi buzilishlar tufayli bemor gapini tushuntirishga qiynaladi, shuning uchun piktogrammalardan 
yoki so‘zlar yozilgan kartochkalardan foydalaniladi. 
31.
O‘z-o‘ziga xizmat qila olmasligi bemor tomonidan og‘ir qabul qilinadi, shuning uchun hamma usullar 
sekinlik bilan hamshira va bemor yaqinlari tomonidan amalga oshiriladi. Kasallikning dastlabki kunlarida 
hamshira bemorni kuniga 2-3 marta yuvintiradi, sochini taraydi, zarurat bo‘lsa, tirnog‘ini oladi. Bemor terisi 
va shilliq qavatlarining tozaligini nazorat qiladi. 
32.
Eshituv, ko‘ruv va boshqa bosh miya nervlari funksiyasining buzilishi bemor uchun qo‘shimcha 
muammolarni keltirib chiqaradi, shuning uchun hamshira bemorni atrof-muhitga moslashishiga yordam 
berishi kerak. Bemor yaqinlariga ham bu holat tushuntiriladi. 
33.
Bemorning psixik muammolariga hamshira tushunuvchanlik va sabr-toqat bilan yondashishi kerak. 
Xotirasini tiklash uchun bemorlarga ko‘proq kitob o‘qib berib, o‘qiganini bemorga qayta aytib berish 
so‘raladi, turli xil oddiy masalalarni yechish so‘raladi. Agar depressiya rivojlansa, shifokorni chaqirib, 
antidepressantlar tavsiyasi so‘raladi. 
34.
Agarbemoruysharoitidaqarovchisibo‘lmasa, 
hamshiraungaxonani, 
uningjixozlarinibemoruchunqandayqulayjoylashtirishinitushuntirishikerak. 
Ba‘zibemorlarinsultdankeyino‘ziningavvalgikasbiyfaoliyatigaqaytishadi, 
shuninguchunmehnatterapevtibemorningavvalgikasbiybilimlarinitiklashbilanshug‘ullanishikerak.