O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Omonov, T. M. Qoraliev

Xalqaro mintaqaviy tarqqiyot banklari

Nomi va joylashgan joyi	Tashkil topgan yili	A’zo mamlakat – lar soni	Shundan rivojla – nayotgan	Ustav kapitali	Shundan to‘langani	Loyiha – larni moliyalash – tirish
				Mlrd dollar
Amerikalararo taraqqiyot banki (ATB), Vashington	1959	46	30	101,0	4,3	13,6
Afrika tarqqiyot banki (AfTB), Abidjon	1963	77	51	29,7	2,0	2,6
Osiyo taraqqiyot banki (OTB), Manila	1965	61	45	47,0	3,0	5,4

AfTB tashkil topgan paytda unga a’zo mamlakat sifatida faqat Afrika qit’asidagi mamlakatlar kirishi belgilab qo‘yilgan edi. Biroq, keyinchalik bankning moliyaviy resurslari bazasini shakllantirishda muammolar vujudga kelganligi sababli rivojlangan mamlakatlarni a’zo bo‘lishiga ruxsat berildi.

Xalqaro valyuta va kredit tashkilotlari ichida Xalqaro hisob kitoblar banki (Bazel) alohida o‘rin tutadi. HHKB 1930 yilda oltita mamlakat (Belgiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Italiya, Fransiya va Yaponiya) ning xukumatlararo Gaga shartnomasi va shu mamlakatlarning konvensiyasi asosida Shveysariyada tashkil etildi.

XHKB dunyodagi barcha banklar uchun kapitalning yetarliligi bo‘yicha xalqaro talablarini ishlab chiqadi va amaliyotga joriy etadi. Masalan, XHKB banklar kapitalini ularning riskka tortilgan aktivlariga nisbatan umumiy kapitali bo‘yicha 0,08 va asosiy kapitali 0,04 bo‘yicha koeffitsient bo‘lishi zarurligi belgilagan.

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki aynan shu talablarni, mos ravishda 0,05 va 0,1 koffitsientda o‘rnatgan. Xususan, malakatimiz tijorat banklari banklarida ushbu talab yuqori darajada bajarilayotganligini Prezidentimiz Islom Karimov alohida e’tirof etib: “Banklarimiz kapitalining yetarlilik darajasi 23 foizdan oshadi. Bu esa banklar monitoringi bilan shug‘ullanadigan xalqaro Bazel qo‘mitasi tomonidan belgilangan xalqaro standartlardan qariyb 3 barobar ko‘pdir¹⁰⁰” deya ta’kidladilar.

XHKB – markaziy banklarning banki. XHKBga uning ustavi bo‘yicha ikkita asosiy vazifa qo‘yilgan. Birinchisi, markaziy banklar o‘rtasida o‘zaro aloqalarni rag‘batlantirish, xalqaro moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishga qulay muhit yaratish; ikkinchidan, unga a’zo mamlakatlar o‘rtasida xalqaro kredit va boshqa operatsiyalarni amalga oshirishda bank – agent yoki bank – depozitariy sifatida faoliyat yuritadi.

XHKBning asosiy moliyaviy resurs manbasi Markaziy banklarning qisqa muddatli (asosan 3 oy muddatga) depozitlari yoki oltinlari hisoblanadi. Aktiv operatsiyalari sifatida bankning Markaziy banklarga xorijiy valyutalarda beradigan kreditlarini ta’kidlash mumkin.