O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi jizzax davlat Pedagogika instituti. Jizzax filiali

Maktabda ta'lim jarayonida tafakkuming o'sishi
Bolalarga beriladigan va asosan maktabda amalga oshiriladigan ta'lim bolalar 
tafakkurining o'sishi uchun g'oyat katta ahamiyatga egadir. 
Ta'lim va maktabda beriladigan bilimlarni o'zlashtirish jarayonida kuzatuvchanlik, 
xotira va xayol o'sib borishi bilan maktab yoshidagi bolalar tafakkuriga material 
bo'ladigan narsalar doirasi kengaya boradi, bolalarda mantiqiy tafakkur va tanqidiy 
fikrlash o'sib boradi. Ta'lim jarayonida tafakkur katta o'sish yo'lini — aniq 
tafakkurdan abstract – nazariy tafakkurga o’tish yo'lini o’tadi. 
Maktab yoshidagi kichik bolalarning tafakkuri hali ham amaliy, aniq tafakkur 
bo'ladi, lekin ta'lim jarayonida bunday bolalarning aniq tafakkuri maktabgacha 
tarbiya yoshidagi bolalarning aniq tafakkuriga qaraganda, murakkabroq va 
mazmunliroq bo'lib qoladi, ulardagi fikrlash jarayonlarining hammasi takomillasha 
boradi. Maktabda o'quvchi bola tobora murakkabroq narsalarni va o'zi idrok 
qilayotgan narsalarni hamda hodisalarnigina emas, balki, shu bilan birga, tasavvur 
qilayotgan narsalar va hodisalarni ham bir-biriga taqqoslashni, analiz qilishni va 
sintez qilishni o'rganib oladi 
Bolani maktabda o’qitish jarayonida unda abstraktlash qobiliyati o'sa boshlaydi. 
Arifmetika o'qitish vaqtida, amaliy, aniq sanashdan abstrak hisoblashga o'tilgan 
vaqtda, shuningdek, ona tili darslarini o'qish davrida bu qobiliyat sezilarli sur'atda 
o'sadi, so`ngra maktabdagi hamma fanlarni o’qitish davrida bu qobiliyat yanada 
o'sadi. O'quvchi bola analiz qilish, abstraktlash va taqqoslashni, mashq qilish yo'li 
bilan narsalarning muhim 
belgilari bilan ahamiyatsiz belgilarini bir-biridan farq qi1ishni va muhim belgilarga 
qarab to'g'ri xulosalar chiqarishni o’rganadi. 

---

20 
Boshlang'ich maktabning o'zidayoq bolalar birinchi sinfdan boshlab ko'p miqdorda 
xilma-xil tushunchalarni - grammatikaga, arifmetikaga, tabiiyotga doir va ijtimoiy-
siyosiy tushunchalarni o'zlashtirib oladilar. O'quvchilar o'zlashfirib oladigan 
tushunchalar doirasi asosan, har qaysi sinf uchun har qaysi fan yuzasidan tuzilgan 
o'quv dasturi bilan belgilanadi. Muayyan ilmiy mazmunga ega bo'lgan 
tushunchalar o’quvchilarga mantiqiy ifodalangan shaklda bayou qilib beriladi. 
o'quvchilarning o'zlari ham tushunchalarni mantiqiy ta'riflab, ularning jins va 
turlariga doir belgilarini ko`rsatib, aytib berishni o’rganadilar. O'quvchilar 
tushuncha va qoidalarni ta'riflab berolmay qolganlarida yoki ta'riflash mumkin 
bo'lmagan paytlarda tasvirlab, taqqoslab, xarakterlab, misollar bilan ko'rsatib 
beradilar