Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

munosabat 
(relyativ) 
mulohazalari
deyiladi. Masalan: ―
Butun boʻlakdan 
katta‖. ―Ikki - uchdan kichik son‖.
Birinchi mulohazada ―kattalik‖ 
munosabati butun va boʻlak oʻrtasida boʻlishi tasdiqlansa, ikkinchi 
mulohazada ―uch‖ soni bilan ―ikki‖ sonining munosabati haqidagi fikr 
tasdiqlangan.
Atributiv va munosabat mulohazalari bilan bir qatorda yana 
mavjudlik 
(ekzistensial) 
mulohazalari
(
Kutubxonada mantiq darsligi bor
), 
ayniyat 
mulohazalari
(―
Alisher Navoiy ―Mahbub ul-qulub‖ asarining muallifi‖ 
koʻrinishda boʻlgan) va 
modal mulohazalar
(
Ehtimol, yomgʻir yogʻadi
)ni 
koʻrsatish mumkin. 
Mulohazalar 
oʻrtasidagi 
munosabatlar. 
Mulohazalar 
ham 
tushunchalar kabi taqqoslanuvchi (umumiy subyekt va predikatga ega 

---

392 
boʻlgan) va taqqoslanmaydigan turlarga boʻlinadi. Taqqoslanadigan 
mulohazalar sigʻishadigan yoki sigʻishmaydigan boʻladi. Mantiqda ikki 
mulohaza (
r
va 
q
) dan birining chinligidan ikkinchisining yolgʻonligi zaruriy 
kelib chiqadigan boʻlsa, ular oʻzaro 
sigʻishmaydigan mulohazalar
deyiladi. 
Sigʻishmaydigan 
mulohazalar 
qarama-qarsxilik 
(kontrar) 
va 
zidlik 
(kontradiktorlik) munosabatida boʻladi. Sigʻishmaydigan mulohazalar bir 
vaqtda chin boʻla olmaydi. 
Sigʻishadigan mulohazalar
aynan bir fikrni 
toʻliq 
yoki 
qisman 
ifodalaydi. 
Sigʻishadigan 
mulohazalar 
oʻzaro 
ekvivalentlik, mantiqiy boʻysunish va qisman mos kelish (subkontrar) 
munosabatida boʻladi. Bu munosabatlarni quyidagi misollarda taxlil qilamiz: 
Masalan, 1-misol.
A
1
. 
―Hamma oʻsimliklar shifobaxshdir.‖
Bu umumiy tasdiq mulohaza boʻlib, uni umumiy inkor, juz‘iy tasdiq 
va juz‘iy inkor mulohaza koʻrinishlarida quyidagicha ifodalaymiz: 
E
1
. Hech bir oʻsimlik shifobaxsh emas.
I
1
. Ba‘zi oʻsimliklar shifobaxshdir.
O
1
. Ba‘zi oʻsimliklar shifobaxsh emas.
Tajribamiz va bilimimizga asoslanib, yuqoridagi mulohazalardan faqat 
I
va 
O
mulohazalarni chin deb baholashimiz mumkin.
2- misol: 
A
2
. Har bir jamiyat oʻz axloqiy normalariga ega.
E
2
. Hech bir jamiyat oʻz axloqiy normalariga ega emas. 
I
2
. Ba‘zi jamiyatlar oʻz axloqiy normalariga ega.
O
2
. Ba‘zi jamiyatlar oʻz axloqiy normalariga ega emas. 
Mantiq ilmida mulohazalarning chinligini aniqlash uchun ular 
oʻrtasidagi munosabatlarga asoslaniladi: