O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim

17 - Mavzu: YALPI ICHKI MAXSULOT STATISTIKASI.
Reja:
1.Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi.
2.Yalpi ichki mahsulot ko‘rsatkichining mohiyati va ahamiyati.
3.Yalpi ichki mahsulotni ishlab chiqarish usulida hisoblash.
4.Yalpi ichki mahsulotni taqsimlash usulida hisoblash.
5.Yalpi ichki mahsulotni pirovard (oxirgi) foydalanish usulida hisoblash.
1. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi.
MHTdagi sektorlar hisoblari, hamda iqtisod tarmoqlaridagi hisob axborotlari quyidagi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni aniqlash imkonini beradi.

• 
  yalpi ichki mahsulot (YaIM)
  
• 
  sof ichki mahsulot (SIM)
  
• 
  yalpi milliy daromad (YaMD)
  
• 
  sof milliy daromad (SMD)
  
• 
  pirovard istemol (PI)
  
• 
  yalpi foyda (YaF)
  
• 
  sof foyda (SF)
  
• 
  milliy jamg‘arma (MJ)
  
• 
  milliy boylik (MB) va boshqalar.
  

YaIM – milliy hisoblar tizimida eng asosiy iqtisodiy ko‘rsatkich bo‘lib, mamlakat rezidentlari tomonidan ma’lum davrda (vaqt ichida) pirovard (oxirgi) iste’mol uchun ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar qiymatidir. YaIM pirovard iste’molni bozor baholarida, ya’ni transport harajatlari, soliqlar (aksiz, qqs) qo‘shilgan holda Haridor to‘lagan baholarda hisoblanadi.
jadval
O‘zbekiston Respublikasi Yalpi ichki mahsulot hajmining dinamikasi

Yillar	2000	2005	2010	2011	2012	2013	2014
YAIM hajmi mlrd.so‘m	3255,6	15210,4	61831,2	77750,6	96589,8	118986,9	144867,9
Manba: Uzban iqtisodisti. ISAID. T.: O‘zbekiston. 2006. 17 bet va keying statistik ma’lumotlar

YaIM – ishlab chiqarish, iqtisodiy rivojlanish darajalarini belgilashda, mehnat unumdorligi va boshqa ko‘rsatkichlarni hisoblashda foydalaniladi.
Yalpi ichki mahsulot – bu mamlakat ichida barcha xo‘jalik birliklari bo‘yicha: (moddiy ne’matlar ishlab chiqarishdagi korxonalar, tashkilotlar, xizmat ko‘rsatuvchi sohani hamda aholining shaxsiy yordamchi xo‘jaliklarini, yakka tartibda mehnat faoliyati natijalari): yaratilgan moddiy ne’matlar va ko‘rsatilgan xizmatlar yig‘indisidir.
SIM – YaIM qiymatidan asosiy kapital iste’moli chiqarib tashlanadi. Yalpi milliy daromad – mamlakat rezidentlarining ma’lum davr (vaqt) davomida olgan birlamchi daromadlari yig‘indisidir.
YaMD – YaIMdan sifat jihatdan ham, miqdor jihatidan ham farq qiladi.
YaMDning YaIM dan farqi shundaki, YaIM pirovard iste’mol uchun bo‘lgan tovarlar va xizmatlar bo‘lsa (ya’ni yaratilgan qo‘shilgan qiymatni ifodalasa) YaMD mamlakat rezedentlari shu mamlakatda va chetda tovar ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatishdan oladigan birlamchi daromadlarining yig‘indisidir.
Miqdor jihatdan YaMD bilan YaIM ning farqi chet davlatlardan olingan va chet davlatlarga to‘langan birlamchi daromadlar saldosidan iboratdir.
MHT da birlamchi daromadlarga mehnat haqqi, sub’ektlar foydasi, xususiy mulkdan oladigan daromad, hamda soliqlar kiradi.
Sof milliy daromad (SMD) yangidan yaratilgan mahsulot va xizmatlar qiymatining yig‘indisidir.
SMD = YaMD – A. Asosiy vositalar iste’moli
SMD = SIM + ₁D.
Sof milliy daromad daromadlarning shaklanishi bo‘yicha quyidagicha aniqlanadi: SMD = MX+ICHS+ YaF.
MX – mehnat haqqi: ICHS - ishlab chiqarish sof soliqlari, YaF-yalpi foyda.
Demak sof milliy daromad uni yaratishda ishtirok etganlar o‘rtasida: xodimlarga – ish haqqi, kapital egasiga – foyda, yer egasiga – renta qimmatbaho qog‘oz egasiga – divident yoki foiz, tadbirkorga - foyda sifatida taqsimlanadi.