O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

Kvalimetriya fani haqida tushuncha.

Kvalimetriya-tabiatdagi barcha ob’ektlarni va jamiyatda sodir bo‘ladigan barcha jarayonlar, ishlab chiqarish sohasida yaratilgan mahsulotlarning sifatini miqdoriy baholash muammolari va metodologiyasini o‘rganuvchi ilmiy fan.

Kvalimetriya-(lotincha quails-sifat, qadimiy yunoncha metros- o‘lchov) degan ma’noni anglatib, ob’ekt, mahsulot, jarayonlar sifatini miqdoriy baholash metodlarini o‘zida mujassamlashtirgan, turli metod va vositalar yordamida erishilgan natijani belgilovchi fan tarmog‘i.

Kvalimetriya fan sifatida o‘rganilishi va baholanishi lozim bo‘lgan ob’ektning sifatini belgilovchi hajm, birlik, shkala, talablar yordamida mazkur ob’ektning sifat va miqdor ko‘rsatkichlarini aniqlashni belgilangan va qabul qilingan o‘lchov jarayonini amalga oshirish nazariyasi asosida o‘rganadi.

Hozirgi zamon nuqtai nazaridan kvalimetriyaning sifat ko‘rsatkichlari ikkita yirik guruh: tabiiy va ijtimoiy ko‘rsatkichlarga ajratib o‘rganiladi.

Tabiiy ko‘rsatkichlar o‘z navbatida: o‘rganilayotgan ob’ektning fizikaviy, kimyoviy va biologik miqdor ko‘rsatkichlariga ajratiladi¹.

Ijtimoiy ko‘rsatkichlar jamiyat taraqqiyotining muayyan bosqichidagi voqea- hodisalar, ishlab chiqarish va iste’mol mahsulotlari, pedagogik jarayonlar, shaxsning ijtimoiy va mustaqil hayotdagi mavqei va o‘rni, savodxonligi, tarbiyalanganlik darajasi, shaxs kamolotiga qo‘llaniladi.

1. 
   Garry G. Azgaldov.Alexander V. Kostin Alvaro E. Padilla Omiste. The ABC of Qualimetry. Toolkit for measuring theimmeasurable Ridero 2015. pp 87.
   

Kvalimetriya yuqorida qayd etilgan har bir guruhning miqdor va sifat ko‘rsatkichlarini yaxlitlikda o‘rganadi va baholashning umumiy tartibini ishlab chiqadi.

Kvalimetriyaning uchta: nazariy (umumiy), maxsus, va amaliy tarmoqlari mavjud.

Nazariy kvalimetriyada aniq ob’ekt loyihalanadi (abstrakstiyalanadi) va uning sifat ko‘rsatkichlarining umumiy qonuniyatlari va matematik modellari o‘rganiladi. Nazariy kvalimetriyaning tadqiqot ob’ekti jism, ishlab chiqarish mahsulotlari, ob’ekt va sub’ektlarning sifatini miqdoriy baholashning falsafiy va metodologik asoslarini ishlab chiqish sanaladi.

Nazariy kvalimetriyaning amaliy sohalarida turli ob’ekt va jarayonlarning sifatini baholash metodikasi va nazariy asoslari umumiy xususiyatga ega.

Maxsus kvalimetriya turli xildagi va har xil maqsadda foydalaniladigan aniq ob’ektning sifatini baholashning aniq metodikasi va matematik modelini ishlab chiqadi.

Maxsus kvalimetriyaning ekspert, ehtimollik-statistik, indeksli, kvalimetrik taksonomiya kabi turlari mavjud.