O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim

Chiniqtiruvchi muolajalarni me`yorlashtirish

Muolaja turi	Muolajaning bajarilishi	Ochkolar soni
Havo vannalari	Qabul qilmaydi Harorat 10-15^0 dan yuqori bo`lganda qabul qiladi. Harorat 15^0 dan past bo`lganda harakatda qabul qilinadi. 1 soatdan kam 1-2 soat 2 soatdan kam Qabul qilinmaydi Tez-tez artinib turish Kontrast va sovuq dush	2
		1
		0
Ochiq havoda bo`lish		2
		1
		0
Suv muolajalari		2
		1
		0

Chiniqtirish gigienasi

Chiniqish-bu gigienaning sistematik choralari bo`lib, organizmiga ta’sir qiluvchi xar xil yoqimsiz metrologik faktorlarga, quyosh radiasiyasi, past atmosfera davleniyasiga organizmni chidamligini oshirishga qaratilgan.

Chiniqishni o`tkazish organizmdan ko`p kasalliklarni qochishiga, umrini uzaytirishga hamda mexnat faoliyatini uzoq yillar saqlanib turishga olib keladi.

Chiniqish butun organizmni mustaqil shug’ullanishga issiqlik regulyasiyalovchi apparatni metiorologik faktorlarni xar xil ta’siriga o`z reaksiyasini o`zi xosil qila olishga olib keldi.

Bular natijasida nerv sistemasida reaksiya xosil bo`ldi, endokrin apparatlarda, organ, xujayra va to`qimalar reaksiyasini xosil qiladi. Organizm bular natijasida issiq va sovuqni almashuviga og’riqsiz va qiyingarchiliksiz moslasha oladi.

Sistematik sovuq suvni qabul qilish issiqlik ishlab chiqarishni yaxshilaydi, teri issiqlikni oshiradi, teri reseptorlarini ta’sirlanishini kamaytiradi. Bular hammasi organizmning past temperaturasiga chidamligini oshiradi. Bular organ tana issiqligini doimiyligini saqlaydi. Metiorologik faktorlarni birdan o`zgarishi fiziologik funksiyani ko`rsatkichini to`g’irligini ta’minlaydi. Inson organizmini chiniqtirish ko`proq ichki muxitga ta’sir etadi. Chinqtirish deganda nerv mexanizmi hamda u bilan birgalikda eng asosiy oliy nerv sistemasining chiniqtirishdir. Inson organizimiga tabiat va tabiatda ruy beradigan o`zgarishlar natijasida yuqorida faktorlar ta’sir etadi. CHiniqtirish deganda biz yana inson sog’ligini mustaxkamlashni qolaversa inson aqlini yaxshi ishlashini tushunamiz. Ba’zi bir kasalliklarga chalinmaslikka olib kelishini tushunamiz.

Doimiy ravshda vrachlar maslaxati bilan ish yuritish kerak. Inson o` salomatligini chiniqtirishda to`g’ri proseduralarni olib borsa natijasi yaxshi bo`ladi. Ko`p yillik natijalarga qaraganda inson o`zini chiniqtirishda bir necha prinsiplarga amal qilishi kerak bo`ladi. Bulardan: doimiy ravshda shug’ullanishi ketma-ket ishlash bilan chiniqish rejimga rioya etish o`z-o`zini nazorat qilish kiradi. Xar kuni o`z sog’ligini chiniqtirishda inson to`g’ri amallarga rioya etsa natijasi yaxshi bo`ladi boshlanishda oddiy proseduradan boshlab keyin asta-sekin qiyin mashqlar bajariga o`tishi va murakkab proseduralarni olib borish kerak. Aks xolda noto`g’ri chiniqtirilsa organizmni yomon natijaga olib kelishi mumkin.

Chiniqtirishni xar xil turlari bor va inson organizimi shu turlarga qarab to`g’ri chiniqtira olishi kerak. SHundagini prosedura natijalari yaxshi effekt beradi.

Chiniqishni turlari: 3ta turi bo`lib havoda, suvda va quyoshda.

1. 
   Havoda - chiniqish (havo vannasi) "muloyim" va xavsiz chiniqish prosedurasi xisoblanadi. Havoda chiniqish havo temperaturasiga bog’liq. Bundan tashqari namligi va havo xarakatiga ham qa’tiyan bog’liq. Issiq havo temperaturasi (temperatura 20-30°S)
   
2. 
   Sovuqroq. (-14-20°S) havoda, sovuq (-10°S dan past havo vannasiga bo`linadi);
   

Birinchi havo vannasi sog’lom odam uchun 15-20°S havo temperaturasida 20-30 minutgacha cho`ziladi, xar kuni 10 minutdan 2 soatgacha cho`zilishi kerak.

2. 
   10-15°S havoda 15-20 minutga cho`ziladi. Bu paytda chiniquvchi energetik xarakatlar qilib turishi kerak. Sovuq havo vannasi chiniqqan kishlar uchun tavsiya etiladi va faqat vrach ko`rigidan o`tgandan so`ng tavsiya etiladi. Bunday havo vannalari 5-10 minut vaqtga belgilanadi. Undan keyin tanani artish va issiq dush qabul qilish kerak.
   
3. 
   Suvda chiniqish; bu chiniqishlar ichida eng ko`p yordam beruvchi prosedura bo`lib suv havoga nisbatan organizmga 28 marta ko`p issiqlik o`tkazuvchi xisoblanadi va organizm suvga tezroq moslasha oladi. Asosan issiq sovuqligi asosiy faktor bo`ladi. Suvda chiniqishga yuvinish dush qabul ilish, qor bilan artish, suzish va boshqalar kiradi. Inson organizmiga suvga solingan tuzlar gaz va suyuqliklar ham yuqori natija beradi. Bularda suvga qo`shiladigan moddaning gazirovkasiga suvda o`tkaziladigan mashg’ulotlariga e’tibor berish kerak. Bular hammasi insonni doimiy ravshda suv mashg’ulotlari bilan shug’ullanganda shabadalanishga va xar qanday sovuqda tez kassalikka chalinmaslikka olib keladi. Sovuq suvga insonni tanasining yuqori qismi rioya etadi.Prosedurani boshlashdagi momenti tomirlarning eti qisqarishi natijasida qon ichki organlariga etib boradi.
   

Inson eti muzdek va oppoq bo`lib ketadi. Bu vaqtda odam sovqatadi-bu birinchi fazadir. Undan keyin ikkinchi faza bo`lanadi-bu degani issiqlik kelib tomirlarni kengaytiradi va qon tananing barcha to`qimalariga kelib issiqlik taraqatadi.

Suv bilan chiniqtirish ishlarini olib borishda bir necha mashqlarga eotibor berish kerak: Ishqalash -bu degani xo`l sochiq bilan yokiqo`l bilan ishqalash. Birinchidan belgacha keyin butun badanga artib o`tiladi; bo`yinni, ko`krakni,

qo`llarni, elkani sochiq bilan quruq artish kerak. Bu mashg’ulotlar 5 minut davom etishi lozim.

Suvni ustidan quyish: bu chiniqtirish degani shlang yoki biror narsadan o`z- o`ziga suv quyish degani. Bu mashg’ulot 3-4 minut davom ettiriladi.

Dush bu suv mashg’ulotida dushni tagida turib o`rta yoki tez quyib tursa inson organizimga taosir etadi. Bu proseduraning natijasi sochiq bilan tez-tez artishidan so`ng effekt beradi. Dushdan keyin inson o`zini engil va juda xis etadi.

Qor bilan cho`milish; (qishda) muzdek suvda inson tanasining eng kuchli chiniqtirish degani. Bu mashg’ulotga qatnashish uchun vrachning ruxsati bo`lishi shart. Bu mashg’ulotga qatnashish uchun ko`p yillar shug’ullanish kerak bo`ladi. Qor bilan ishqalanish degani - bu ko`p yildan beri sovuq suv bilan o`z organizmini tanasini chiniqtirib borish degani. Qishki cho`milish ko`proq insonning nerv sistemasiga, undan keyin boshqa organlariga ta`sir etadi. Sovuq suvda cho`milganda tana xarorati 1-3 S eti 10-15 S davleniyasi ko`tarilib inson energiyasi kuchayadi. Muzlagan suvga tushishdan oldin cho`miladigan joyni yaxshilab tayyorlash kerak va kiyinish joyi yaqin bo`lishi kerak. Bu paytda inson xarorati normada bo`lishi talab etiladi. Qattiq issib ketayotganda yoki sovqatayotganda suvga tushish man etiladi.

Chiniqtirish uchun yana bir necha mashg’ulotlari bilan shug’ilansa bo`ladi.

Bu tomog’ni sovuq suv bilan chayish oyoqlarni sovuq suv bilan yuvish.

Oftobda chiniqish. Oftob yoki nur bilan chiniqsa inson organizmga juda foydalidir. Bundan insonning tanasi juda yaxshi foyda ko`radi. Qon aylanish sistemasi yaxshilanadi, tanada vitamin "D"paydo bo`ladi. Ular hammasi insonni ishlashida yashashiga va kayfiyatiga yaxshi taosir etadi. Bundan tashqari oftob nuri ko`pgina virus, mikroblarini o`ldiradi. Bu esa insoni salomatligini saqlashdagi asosiy ahamiyatga egadir. Oftob nuralri-bu yuqori eng kuchli taosir etadigan nurdir. Baozi bir kasallarga: (o`pka tuberkulyozi, qattiq shamollashda, pnevmaniyada, rak) bilan kasallanganodamlarga oftob nurlari mumkin emas. Oftob vannalarini xar xil joylarda olish mumkin, shamolga qarshi joylarda shabadalanib qolmaslik uchun shaxardan tashqari xovuzlarda, u erda suv xarorati iliq bo`lgan xolatda nur berish yaxshi effekt beradi. Suv mashg’ulotlarida oftobda chiniqish yaxshi natija beradi.